Xung đột quân sự Nga-Ukraine đã bước sang năm thứ 3, sự hoài nghi về cuộc xung đột lớn nhất này ở châu Âu kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai sẽ làm thay đổi tương lai của chiến tranh ít có khả năng xảy ra. Chiến trường Ukraine đã mang đến cho các công nghệ chiến tranh mới một sự trải nghiệm bất ngờ. Mà ở đó, máy bay không người lái (UAV) cùng hệ thống định vị mới và thiết bị quang học được kết hợp với trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo nên những hiệu quả đáng kinh ngạc. Tuy nhiên, thực tiễn chiến trường cũng luôn nhắc nhở rằng, vũ khí không phải là tất cả, mà con người vẫn luôn giữ vai trò quyết định.
1. Máy bay không người lái (UAV) - bước tiến dài về công nghệ chiến tranh
UAV là thuật ngữ viết tắt của cụm từ “Unmanned Aerial Vehicle”, có nghĩa là “Phương tiện hàng không không người lái”, gọi tắt là máy bay không người lái. Đây là thuật ngữ chỉ những loại máy bay không có phi công, như một robot có thể điều khiển từ xa bởi hệ thống công nghệ phức tạp. Máy bay này sẽ đi theo các tuyến đường bay được lập trình sẵn, hoặc điều khiển từ trạm điều khiển trên mặt đất dựa trên cảm biến và hệ thống định vị GPS. UAV được biết đến đầu tiên là thiết bị gắn liền với quân sự, phòng không với thiết kế hình dạng và kích cỡ khác nhau tùy vào nhu cầu sử dụng. Ngày nay, máy bay không người lái UAV còn mang tính ứng dụng cao trong các lĩnh vực khác như nông nghiệp, công nghiệp, giao hàng hoặc trong công tác tìm kiếm cứu hộ, giám sát giao thông, thời tiết, ghi hình…
Sau khi cải tiến về hình dạng, kích thước và hiệu suất động cơ, UAV còn có tên gọi là Drone có thể được thiết kế với sải cánh rộng như một máy bay phản lực thu nhỏ, được lắp nhiều cánh quạt để thuận tiện điều khiển các thao tác, thậm chí có kích thước gọn nhẹ chỉ như một máy bay mô hình. Khi Drone được gắn thêm camera vào thực hiện chức năng quay phim, chụp ảnh… nó còn có tên gọi là Flycam (Flying camera) hay Drone with camera.
Ở giai đoạn đầu, UAV được sử dụng phổ biến nhất trong quân sự khi được điều khiển để thực hiện do thám tình báo, theo dõi thông tin chiến thuật trên chiến trường. Với các UAV có gắn camera, hay Flycam, còn giúp thu trực tiếp hình ảnh hoặc video về căn cứ, phục vụ cho các hoạt động quân đội. Nhưng hiện nay, UAV khi được kết hợp với hệ thống định vị GPS mới và thiết bị hồng ngoại cùng trí tuệ nhân tạo AI, nó đã thực sự trực tiếp tham gia chiến đấu và trở thành vũ khí hết sức quan trọng đem lại hiệu quả cao mang tính quyết định chiến trường. Đặc biệt, với giá thành rẻ (loại rẻ nhất chỉ từ dưới 200-400USSD), được điều khiển từ xa và có tính cơ động cao, UAV lại có thể phá hủy các mục tiêu có giá trị cao gấp hàng trăm nghìn lần giá trị của chính nó. Vì thế, sử dụng UAV trong các hoạt động quân sự được hầu hết các quốc gia tập trung nghiên cứu, ứng dụng.
2. Thực tế chiến trường của UAV trong cuộc chiến tranh Nga-Ukraine
Giới bình luận quân sự quốc tế nhận định, cuộc chiến Nga-Ukraine được cho là xoay quanh máy bay không người lái và một loạt nền tảng không người điều khiển khác được điều khiển từ xa bởi một loạt thiết bị điện tử. Nói cách khác, UAV đã được nâng tầm và trở thành vũ khí “thống trị chiến trường”. Cả Nga và Ukraine đều nhìn thấy tầm quan trọng không chỉ của UAV giám sát mà còn của UAV tầm xa, có thể sử dụng để tấn công các mục tiêu có giá trị nằm sâu hàng trăm km phía sau phòng tuyến của đối phương.
Với Ukraine: Theo truyền thông phương Tây, trong cuộc chiến tranh này, Máy bay không người lái của Ukraine thực hiện nhiệm vụ do thám, cung cấp cho quân đội bản đồ tổng quan về tình hình trên thực địa. Và nhờ có thiết bị quang học - camera hồng ngoại, việc giám sát chiến trường được thực hiện suốt ngày đêm, theo thời gian thực và với mức độ chi tiết khó có thể hình dung được. Tất cả các thông tin này được đưa vào các nền tảng chỉ huy như Hệ thống quản lý chiến trường và nhận biết tình hình Delta được Ukraine phát triển với sự giúp đỡ của NATO. Phần mềm khai thác dữ liệu và trí tuệ nhân tạo có thể tạo ra hàng nghìn sự tương quan trong vài giây và sau đó giúp đưa ra những quyết định nhanh chóng trên chiến trường; các kết nối Internet được liên kết với vệ tinh sau đó có thể cung cấp tọa độ các chiến trường tương lai đến từng cá nhân binh sỹ.
Ngay từ giai đoạn đầu của xung đột, Ukraine đã sử dụng UAV để tìm kiếm và xác định các lực lượng vũ trang Nga, từ đó nhanh chóng điều chỉnh hỏa lực phù hợp, nhắm vào các cỗ xe tăng, xe thiết giáp của Nga đang hành quân qua những địa hình trống trải. Đồng thời, họ cũng thường xuyên sử dụng các UAV loại nhỏ để tung lựu đạn vào các vị trí phòng thủ của binh lính Nga, khiến binh sĩ Moscow mắc kẹt trong chiến hào. Máy bay không người lái có thể tiêu diệt xe tăng, đâm xuyên qua các chiến hào và bay lượn phía trên mục tiêu cho đến khi tìm được thời điểm thích hợp để tấn công, điều mà như các nhà quân sự nhận định - đạn pháo không thể làm được.
Nhờ UAV, xe tăng, xe thiết giáp của đối phương được phát hiện trước cả khi chúng di chuyển, và chỉ vài giây sau khi đạn pháo của đối phương khai hỏa, một người lính phòng thủ đã có thể xác định chính xác vị trí của xe tăng, xe bọc thép hoặc trận địa pháo và bắn trả. Giới bình luận quân sự cho rằng, chỉ riêng sự phát triển này đã buộc các lực lượng quân đội trên toàn thế giới phải suy tính lại các học thuyết lâu đời về việc tiến hành các cuộc tấn công bằng các đội hình đông đảo các thiết bị hạng nặng.
Đặc biệt, UAV có thể được sản xuất hàng loạt với số lượng đáng kinh ngạc. Ukraine có kế hoạch sản xuất khoảng 1,5 triệu máy bay không người lái trong năm 2024, và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vừa quyết định thành lập một quân chủng mới trong quân đội của ông – Lực lượng hệ thống không người lái – chỉ dành riêng cho chiến tranh máy bay không người lái. Đồng thời, Ukraine cũng lên kế hoạch sản xuất hàng loạt máy bay không người lái có thể phá hủy mục tiêu cách xa tới 1.000 km, vũ khí có thể gây ra thách thức cho hàng phòng thủ của Nga. Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Chuyển đổi số Ukraine - Mykhailo Fedorov cho biết, số lượng UAV trong nước của Ukraine đã tăng lên 300.000 chiếc và con số này không bao gồm số UAV do phương Tây viện trợ. Mục tiêu năm 2024 của Ukraine là sản xuất hơn một triệu máy bay không người lái, với ít nhất một nửa linh kiện được sản xuất trong nước, nhằm bù đắp nguồn viện trợ đang bị trì hoãn từ phía Mỹ.
Với Nga: Trước sự tấn công bằng UAV của Ukraine cùng những thiệt hại đáng kể do thiết bị này mang lại, Nga cũng đã nhanh chóng sử dụng UAV để lật ngược tình thế trên chiến trường. Giới thạo tin cho biết, càng về sau, Nga càng có nhiều cải tiến về chiến thuật sử dụng UAV, hạn chế từng bước lợi thế của Ukraine. Nhiều nhà quan sát đánh giá rằng, kết quả của xung đột Nga – Ukraine có thể được quyết định bởi vũ khí này.
Theo giới truyền thông phương Tây, Nga đã sử dụng hàng trăm máy bay không người lái Shahed-136 do Iran sản xuất. Moscow cũng tiến hành các cuộc tấn công bằng cách sử dụng UAV kết hợp với tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo để tấn công các kho tên lửa và làm suy giảm khả năng tự vệ của Kiev.
Từ hoạt động và lợi thế của UAV, giới báo chí chiến trường đã nhận định, một cuộc cách mạng công nghệ thực sự đang diễn ra. Ngay cả ở những khu vực xa xôi nhất, nơi từng và vẫn là một trong những khu vực nghèo nhất của châu Âu, binh lính Ukraine giờ đây vẫn theo dõi trận chiến theo thời gian thực trên máy tính bảng. Họ sử dụng máy bay không người lái điều khiển từ xa để tiêu diệt xe tăng của Nga mà không cần rời khỏi chỗ ẩn nấp. Vào bất kỳ thời điểm nào, cũng có hàng nghìn máy bay không người lái bay trên chiến trường Ukraine. Máy bay không người lái hiện được sử dụng với số lượng rất lớn không chỉ cho nhiệm vụ trinh sát mà còn cho nhiệm vụ chiến đấu. Sự “mê hoặc” của UAV đã khiến Cựu giám đốc điều hành Google và là cố vấn cho Lầu Năm Góc Eric Schmidt lập luận “Ukraine đang cho thấy rằng, tương lai của chiến tranh sẽ do máy bay không người lái quyết định và tiến hành”. Còn Tướng Mark Milley, khi đó là Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng liên quân Mỹ, sau một năm cuộc chiến Ukraine đã tuyên bố: “Việc khai thác công nghệ mới nhất đem lại cho người Ukraine lợi thế mang tính quyết định”.
3. UAV liệu có “thống trị chiến trường” trong tương lai
Bất chấp những hiệu quả đáng kinh ngạc do UAV mang lại, theo truyền thông phương Tây thì những hình ảnh nổi bật và đáng chú ý vẫn là những người lính lê lết qua bùn lầy và các thành phố bị pháo binh biến thành đống đổ nát; Hệ thống hạ tầng quan trọng của quốc gia như lưới điện, hệ thống giao thông bị phá hủy, thông tin liên lạc tê liệt… Và câu hỏi được đặt ra là, tại sao với tất cả máy bay không người lái được sản xuất hàng loạt này sắp rời khỏi dây chuyền lắp ráp, phương Tây vẫn đang đua nhau cung cấp cho Ukraine những quả đạn pháo, trong khi các ngành công nghiệp của Nga đang trong tình trạng chiến tranh với năng lực sản xuất chưa từng thấy kể từ Chiến tranh thế giới thứ hai? Theo giới bình luận chiến trường, ở đó chi có một lời giải thích là, mọi vũ khí mới đều sẽ sớm tìm ra “liệu trình khống chế”. Truyền thông nước ngoài cho biết, Ukraine mất tới 10.000 máy bay không người lái mỗi tháng do việc gây nhiễu điện tử của Nga. Người Nga thường xuyên đổi tần số xác định mục tiêu được dẫn đường bằng GPS. Thiết bị gây nhiễu cầm tay giờ đây có thể khiến một số máy bay không người lái trở nên vô dụng, hoặc phản tác dụng khi bị chiếm quyền điều khiển. Trong khi, xe tăng chiến đấu chủ lực kết hợp với hỏa lực mạnh, tính cơ động và khả năng bảo vệ tổ lái theo cách mà không loại vũ khí nào khác có thể làm được. Kết quả là, xe tăng, pháo binh vẫn là một vũ khí mạnh bất chấp tất cả những máy bay không người lái mới này. Do vậy, cả Nga và Ukraine đều đã không từ bỏ những loại vũ khí này; thay vào đó, cả hai đang chạy đua để sản xuất và có được các loại xe tăng thế hệ mới.
Mặt khác, theo thống kê, pháo binh gây ra nhiều thương vong hơn so với bất kỳ loại vũ khí nào khác trong mọi cuộc chiến trong hơn một thế kỷ qua, và cuộc xung đột hiện nay ở Ukraine cũng không có gì khác. Theo hầu hết các ước tính, có tới 80-90% thương vong của Ukraine là do hỏa lực của pháo binh. Và vì Ukraine bắn tổng cộng khoảng 1,65 triệu quả đạn pháo chỉ trong năm đầu tiên của cuộc chiến, nên có lý khi tin rằng, chính loại vũ khí này đã gây ra phần lớn thương vong cho binh lính Nga. Nói tóm lại, máy bay không người lái không thay thế được xe tăng, pháo binh mà chúng chỉ là vũ khí bổ sung cho các mục đích bổ sung, giới bình luận quân sự nhận định.
Lời kết: Xung đột quân sự Nga-Ukraine được đánh giá là chiến trường của sự pha trộn giữa chiến tranh của thế kỷ 19 và chiến tranh của thế kỷ 21. Mà ở đó, cái cũ, cái truyền thống vẫn được duy trì song hành cùng cái mới, cái hiện đại trong cuộc xung đột này. Sự lầm tưởng về vai trò của vũ khí mới có thể định đoạt số phận của chiến trường có thể khiến nhiều quốc gia rơi vào tình cảnh bi thảm do thiếu niềm tin vào sức mạnh tổng hợp quốc gia. Theo đó, cần được hiểu rằng, mọi thứ vũ khí dù tinh vi và hiện đại đến đâu cũng đều là sản phẩm của con người và do con người điều khiển. Vũ khí mới, theo như thông lệ, dù sớm hay muộn đều có thể tìm ra cách “khắc chế” và “mọi chiến thắng trên chiến trường đều phụ thuộc vào tâm trạng của người cầm súng”. Vì vậy, huấn luyện tốt cho quân nhân có tầm quan trọng đặc biệt và xây dựng, củng cố được lòng tin, niềm tin cùng sự đoàn kết nhất trí cao của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. tạo thành sự kiên cường của một quốc gia là thành phần thiết yếu nhất tạo nên chiến thắng cuối cùng.
Đình Thiện – Phạm Huế
Tài liệu tham khảo
1. Bài học rút ra từ cuộc chiến Ukraine (Singapore, 21/2/2024). Nguồn: TTXVN, ngày 25/2/2024;
2. Những vũ khí định hình 2 năm xung đột Nga – Ukraine. Nguồn: VOV.VN, thứ Bảy, 06:18, 24/02/2024;
3. 5 vũ khí trong cuộc xung đột Nga-Ukraine có thể định hình chiến tranh tương lai, thứ Năm, 06:30, 04/08/2022.