Đối ngoại nhân dân là một hình thức đặc sắc của nền ngoại giao Việt Nam, được Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp tổ chức và lãnh đạo ngay từ những ngày đầu cách mạng. Đại hội XIII của Đảng (tháng 1-2021) lần đầu tiên xác định: “Xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại với ba trụ cột là đối ngoại đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân”. Công tác đối ngoại nhân dân đã góp phần tích cực phát triển kinh tế - xã hội, cùng đối ngoại đảng và ngoại giao nhà nước tạo nên sức mạnh tổng hợp của mặt trận đối ngoại, góp phần giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc, nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
1. Nhận thức về “đối ngoại nhân dân” trong nền ngoại giao Việt Nam thời hiện đại
Thứ nhất, “đối ngoại nhân dân” là một hình thức đặc sắc của nền ngoại giao Việt Nam trong 80 năm qua.
“Đối ngoại nhân dân” là hoạt động đối ngoại kênh phi Chính phủ (kênh II), được thực hiện bởi các tổ chức nhân dân, cá nhân, cộng đồng cư dân Việt Nam, tạo ra sự linh hoạt, mềm dẻo trong quan hệ quốc tế. “Đối ngoại nhân dân” được phát triển dựa trên truyền thống ngoại giao linh hoạt của dân tộc, thể hiện tinh thần hòa hiếu và trọng chuộng hòa bình. Hình thức này hoạt động song song, bổ trợ cho đối ngoại Đảng và ngoại giao Nhà nước, đóng góp quan trọng trong việc tranh thủ sự ủng hộ, tạo dựng quan hệ quốc tế rộng rãi và gìn giữ môi trường hòa bình.
“Đối ngoại nhân dân” là một trong những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh, được đề cập trong các quan điểm lớn của Người: về lợi ích quốc gia - dân tộc, về kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, về độc lập, tự chủ, tự cường gắn với đoàn kết và hợp tác quốc tế, mở rộng quan hệ đối ngoại, “thêm bạn, bớt thù”, “ngoại giao tâm công”... Hồ Chí Minh khẳng định: “Sức mạnh, sự vĩ đại và sự bền bỉ của nhân dân Việt Nam cơ bản là ở sự đoàn kết của nhân dân Việt Nam và sự ủng hộ của nhân dân thế giới...”[1]; Trong quan hệ quố tế, Người chủ trương Việt Nam “làm bạn với tất cả mọi nước dân chủ và không gây thù oán với một ai”[2].
“Đối ngoại nhân dân” được Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp tổ chức và lãnh đạo ngay từ những ngày đầu cách mạng Việt Nam, góp phần hình thành mặt trận nhân dân thế giới ủng hộ nhân dân Việt Nam đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước. Các đoàn thể của Việt Nam đã gia nhập mặt trận nhân dân dân chủ, tiến bộ trên thế giới, như Liên hiệp Công đoàn thế giới (WFTU), Liên đoàn Thanh niên Dân chủ thế giới (WFDY), Liên đoàn Phụ nữ Dân chủ quốc tế (WIDF), Hội Luật gia Dân chủ quốc tế (IADL), Hội đồng Hòa bình thế giới (WPC)…
Quan điểm về “Đối ngoại nhân dân” được Đảng và Nhà nước Việt Nam đề cập ở những mức độ khác nhau từ Đại hội II của Đảng (năm 1951) và tiếp tục được phát triển qua các kỳ Đại hội Đảng toàn quốc, phù hợp với điều kiện thực tiễn của đất nước và thế giới, góp phần làm nên thắng lợi chung của đất nước. “Đối ngoại nhân dân” ở Việt Nam được phát huy trong các cơ chế hợp tác song phương và đa phương góp phần thúc đẩy phát triển mối quan hệ giữa Việt Nam với các đối tác quốc tế lên tầm cao mới.
Thứ hai, “đối ngoại nhân dân” từ vai trò “quan trọng” trở thành “một trong ba trụ cột” của nền ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại
“Đối ngoại nhân dân” đóng vai trò quan trọng trong hoạt động đối ngoại của Việt Nam. Thông qua các tổ chức như: Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, tổ chức nhân dân đã tích cực thúc đẩy quan hệ hữu nghị, hợp tác với nhân dân các nước, qua đó góp phần củng cố, tăng cường, tạo nền tảng xã hội thuận lợi cho quan hệ đối ngoại của Việt Nam với các nước và các tổ chức đa phương trên thế giới.
Năm 2022, Chỉ thị số 12/CT-TW, ngày 5-1-2022, “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu quả đối ngoại nhân dân trong tình hình mới” được ban hành. Chỉ thị số 12/CT-TW đã đưa ra quan điểm định hướng, tầm nhìn, nâng cao nhận thức, xác định nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị đối với việc phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò của đối ngoại nhân dân, gắn kết chặt chẽ hơn đối ngoại nhân dân với đối ngoại đảng và ngoại giao nhà nước, qua đó nâng cao sức mạnh tổng hợp của nền ngoại giao Việt Nam, góp phần xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Đại hội XIII của Đảng (tháng 1-2021) lần đầu tiên Đảng cộng sản Việt Nam xác định “đối ngoại nhân dân” là một trong ba trụ cột của nền đối ngoại, ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại: “Xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại với ba trụ cột là đối ngoại đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân”[3]. Đây là một bước phát triển quan trọng trong nhận thức của Đảng ta về vai trò và vị trí của đối ngoại nhân dân trong giai đoạn hiện nay.
Chủ tịch Đỗ Văn Chiến phát biểu tại buổi gặp gỡ với Đoàn đại biểu Hội những người Hàn Quốc yêu Việt Nam (VESAMO). Nguồn: mofa.gov.vn
Phát huy vai trò là một trụ cột trong nền ngoại giao Việt Nam, từ Đại hội Đảng lần thứ XIII đến nay, công tác đối ngoại nhân dân đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đóng góp quan trọng trong việc triển khai đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước. “Đối ngoại nhân dân” song hành cùng với “Đối ngoại Đảng”, “Ngoại giao nhà nước” phát huy vai trò "ngoại giao tâm công", góp phần tạo sức mạnh tổng hợp trong chiến lược đối ngoại quốc gia, góp phần phát triển quan hệ hữu nghị hợp tác giữa Việt Nam với các quốc gia, các tổ chức đa phương trong khu vực và trên thế giới.
2. Đối ngoại nhân dân của Việt Nam ở một số kênh đa phương điển hình
Thứ nhất, “Đối ngoại nhân dân” của Việt Nam trong Diễn đàn “Hội đồng Hòa bình thế giới” (World Peace Council- WPC)
Đây là diễn đàn được thành lập năm 1949, tại Athen, Hy Lạp. Mục tiêu của WPC là ngăn chặn nguy cơ chiến tranh, nhất là chiến tranh thế giới thứ ba, chiến tranh hạt nhân, đã trở thành yêu cầu cấp bách và là nhiệm vụ quan trọng nhất của tất cả các lực lượng có lương tri và yêu chuộng hoà bình trên thế giới.
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam rất tích cực trong WPC. Năm 1949, trong bối cảnh kháng chiến chống thực dân Pháp, Việt Nam lần đầu tiên đã cử 11 đại biểu nhân dân tham gia WPC để hưởng ứng phong trào hòa bình thế giới. Tại đây, các đại biểu của Việt Nam đã bày tỏ mong muốn hòa bình của nhân dân Việt Nam, lên án cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp tại Việt Nam, kêu gọi Chính phủ Pháp sớm chấm dứt chiến tranh. Năm 1950, lần đầu tiên WPC đã ra Nghị quyết ủng hộ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam. Tham gia WPC, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam đã tích cực kết nối với nhiều tổ chức dân chủ và hòa bình quốc tế. Đây là những thành viên hoặc đối tác liên kết của WPC.
Trong giai đoạn kháng chiến chống đế quốc Mỹ, tham gia trong WPC, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam đã góp phần thông tin tuyên truyền đối ngoại về một Việt Nam yêu chuộng hòa bình, chính nghĩa, ủng hộ đoàn kết và mở rộng phong trào nhân dân thế giới đấu tranh cho hoà bình, chống chiến tranh đế quốc, vũ khí hạt nhân, đoàn kết và ủng hộ cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân các nước Á - Phi - Mỹ Latinh, tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân Việt Nam trong trách nhiệm chung về nền hòa bình và các vấn đề an ninh toàn cầu…
Giai đoạn hiện nay, trong bối cảnh nhân loại vẫn đứng trước sự gia tăng chạy đua vũ trang, nhất là vũ khí hạt nhân, nguy cơ chiến tranh, xung đột ở phạm vi khu vực và thế giới, nhu cầu hòa bình hợp tác và phát triển và tích cực tham gia giải quyết các vấn đề toàn cầu …, WPC tiếp tục duy trì và mở rộng nội dung hoạt động của mình. “Đối ngoại nhân dân” của Việt Nam là một trong những thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm trong WPC. Thông qua các hoạt động của WPC, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam vừa bảo vệ lợi ích quốc gia, đặc biệt là các vấn đề về chủ quyền biển đảo và nhân quyền, vừa đóng góp vào hòa bình và phát triển bền vững trên toàn cầu. “Đối ngoại nhân dân” của Việt Nam đã ủng hộ và đấu tranh ủng hộ quan điểm của WPC: hòa bình không chỉ là tình trạng không có chiến tranh mà còn là sự phát triển, quyền hòa bình, bảo vệ môi trường, giải quyết những vấn đề toàn cầu, giáo dục về tư tưởng và văn hóa hòa bình, dân chủ hóa Liên hợp quốc, ủng hộ các nước trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, khắc phục hậu quả chiến tranh, hỗ trợ nạn nhân chiến tranh, trong đó có nạn nhân chất độc màu da cam ở Việt Nam.
Năm 2022, Việt Nam đã đăng cai thành công Đại hội lần thứ 22 Hội đồng Hòa bình thế giới; tham gia tích cực các hoạt động trong khuôn khổ hợp tác giữa WPC với các đối tác của Diễn đàn này (như Hội nghị thế giới chống bom A&H, diễn đàn Nhân dân ASEAN, Diễn đàn nhân dân Á - Âu và các cơ chế khác); tăng cường hiệu quả thực chất quan hệ với các tổ chức đối tác truyền thống và đối tác mới; tiếp tục thực hiện có hiệu quả các hoạt động trong khuôn khổ Chương trình “Giáo dục hòa bình”; thúc đẩy hiệu quả công tác thông tin- tuyên truyền và giáo dục hòa bình trong các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thanh niên.
Năm 2024, trong khuôn khổ “Hội nghị thế giới chống bom A&H” (bom Nguyên tử và Kinh khí) tổ chức tại Nhật Bản (đối tác của WPC), đại diện Ủy ban Hòa bình Việt Nam - tổ chức thành viên của Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam cam kết tiếp tục đồng hành cùng phong trào hòa bình và Nhân dân yêu chuộng hòa bình Nhật Bản và thế giới, ủng hộ và tham gia tích cực vào các nỗ lực giải trừ vũ khí hạt nhân. Đoàn Việt Nam đã kêu gọi cộng đồng quốc tế tăng cường hành động nhằm thực thi đầy đủ các công ước quốc tế về giải trừ quân bị, trong đó có Hiệp ước Cấm vũ khí hạt nhân (TPNW), đồng thời đề cao vai trò của các phong trào nhân dân trong xây dựng hòa bình bền vững. Sự hiện diện và tiếng nói của các tổ chức nhân dân Việt Nam tại Hội nghị Thế giới chống bom nguyên tử và bom khinh khí năm 2025 không chỉ thể hiện tình đoàn kết quốc tế sâu sắc của nhân dân Việt Nam với nhân dân Nhật Bản và nhân dân thế giới, đồng thời góp phần lan tỏa thông điệp hòa bình, phản đối chiến tranh và ủng hộ một tương lai không còn vũ khí hạt nhân.
Hoạt động “đối ngoại nhân dân” đã góp phần nâng cao vị thế quốc tế, xây dựng mạng lưới đối tác đa dạng và củng cố sức mạnh mềm của Việt Nam trong hội nhập quốc tế.
Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam Phan Anh Sơn (bên phải) trao kỷ niệm chương "Vì hòa bình, hữu nghị giữa các dân tộc" cho Đại sứ Canada tại Việt Nam Shawn Steil, ngày 25/6 tại Hà Nội. (Ảnh: Đinh Hoà)
Thứ hai, “Đối ngoại nhân dân” của Việt Nam trong Diễn đàn nhân dân ASEAN
“Diễn đàn nhân dân ASEAN” (APF) ra đời năm 2005 theo sáng kiến của Malaysia. Đây là diễn đàn của các tổ chức nhân dân ở khu vực Đông Nam Á thu hút được sự tham gia của các tổ chức phi Chính phủ khu vực và quốc tế. APF là diễn đàn thường niên được tổ chức bên lề “Hội nghị cấp cao ASEAN” hàng năm. APF tạo không gian mở cho các tổ chức nhân dân ASEAN, mang tiếng nói của nhân dân đến lãnh đạo các nước thành viên ASEAN, hướng tới xây dựng cộng đồng ASEAN vì lợi ích chung của nhân dân, vì hòa bình, phát triển công bằng, bền vững của khu vực. Các hoạt động của APF nhằm mục tiêu: tăng cường tình hữu nghị, đoàn kết giữa nhân dân các nước Đông Nam Á; tăng cường hiểu biết chung về các thách thức đối với dân chủ, hòa bình, nhân quyền, môi trường ở các quốc gia; tích cực đóng góp các sáng kiến và sự tham gia của các tổ chức nhân dân vào quá trình hoạch định chính sách của ASEAN.
Về phía Việt Nam, tham gia APF có các tổ chức đoàn thể, chính trị - xã hội, tổ chức xã hội như Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam, Trung ương Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ Việt Nam, Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam và một số tổ chức trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam… đến dự APF trong khuôn khổ thời gian diễn ra Hội nghị cấp cao ASEAN hàng năm.
Giai đoạn 2005 – 2021, trong APF, ‘đối ngoại nhân dân” đóng vai trò quan trọng góp phần đoàn kết Việt nam trong ASEAN, xây dựng hình ảnh Việt Nam chủ động, tích cực, có trách nhiệm trong ASEAN. Tham gia vào quá trình xây dựng Tuyên ngôn nhân quyền ASEAN, phối hợp cùng các thành viên trong APF tìm kiếm các giải pháp liên quan đến quyền phụ nữ và trẻ em, nhóm người dễ bị tổn thương, lao động di cư trong các nước thành viên. Năm 2010, với vai trò là nước Chủ tịch Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 16, các đoàn thể “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam trong APF đã góp phần thúc đẩy sự đồng thuận của các thành viên về nhiều quyết sách lớn của ASEAN liên quan đến quyền con người và đóng góp cho sự ra đời của Ủy ban ASEAN về thúc đẩy quyền phụ nữ và trẻ em (ECWC). Năm 2020, “Liên hiệp Hội Việt Nam” tham gia trong APF, đã tích cự đối thoại cùng các thành viên về chủ đề: quyền phụ nữ trong kỷ nguyên số, vai trò của phụ nữ vì hòa bình và an ninh bền vững. Đây còn là đóng góp có ý nghĩa định hướng cho các hoạt động của APF trong bối cảnh hòa bình, hòa giải của khu vực đang đặt ra nhiều thách thức mới.
Giai đoạn 2021 – 2025, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam trong APF đã hiện thực hóa quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam: trở thành một trong ba trụ cột của nền ngoại giao toàn diện, hiện đại. Theo đó, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam với tư cách là thành viên của tổ chức ASEAN, đã nỗ lực, tích cực trong việc cùng hoạt động đối ngoại nhân dân của các thành viên trong tổ chức này ủng hộ việc hiện thực hóa “Tầm nhìn ASEAN 2025” và “Tầm nhìn ASEAN sau 2025”. Mọi hoạt động “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam trong APF đều cam kết xây dựng: một Cộng đồng ASEAN dựa trên luật lệ, hướng tới người dân và lấy người dân làm trung tâm; thúc đẩy nhận thức chung về hòa bình - an ninh, chủ nghĩa khu vực, nhân quyền, không gian an toàn cho các nhóm yếu thế, công bằng môi trường, khí hậu, công bằng kinh tế, xã hội, dân chủ, chống độc tài.
Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng tiếp ông Mark Kent Chủ tịch Mạng lưới Hữu nghị Việt Nam – Anh. Nguồn: mofa.gov.vn
Trong các tổ chức đoàn thể, chính trị - xã hội, tổ chức “Liên hiệp Hội Việt Nam” luôn cử đại diện tham gia vào các Tiểu ban quan trọng khác nhau của Diễn đàn APF, đóng góp tích cực trong công tác xây dựng chương trình chung của Diễn đàn; giới thiệu và kết nối các tổ chức trực thuộc tổ chức các hội thảo chuyên đề, trình bày báo cáo tham luận tại Hội thảo, tạo cơ hội hợp tác giữa các tổ chức nhân dân trong khu vực và quốc tế; dự thảo và hoàn thiện Tuyên bố chung của Diễn đàn.
Năm 2023, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam đã thể hiện tích cực vai trò điều phối thảo luận 1 trong 6 chủ đề của APF, đó là chủ đề “Hòa bình – An ninh”; đóng góp ý kiến cho các chủ đề còn lại; chủ động thực hiện triển lãm về hoạt động của các tổ chức phi Chính phủ, hội nghề nghiệp vì lợi ích của người dân Việt Nam. Đặc biệt, đoàn Việt Nam còn đóng góp cho quá trình soạn thảo “Tuyên bố chung của diễn đàn APF -2023”. Bên cạnh đó, “Liên hiệp Hội Việt Nam” đã cử đại diện Ban Hợp tác Quốc tế tham gia vào Tiểu ban Chương trình khu vực đóng góp nhiều sáng kiến quan trọng của khu vực.
Năm 2024, tham gia trong APF, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam đã thể hiện tích cực trong việc tập trung thảo luận các vấn đề y tế cộng đồng, chăm sóc nhóm người yếu thế, phòng ngừa từ sớm và chủ động ứng phó với đại dịch có thể xuất hiện trong khu vực, bảo vệ nguồn nước và hệ sinh thái biển, chia sẻ kiến nghị và sáng kiến về chăm sóc sức khỏe cộng đồng và nhóm người yếu thế… ; Đặc biệt, phía đoàn Việt Nam đã chủ động đề xuất đưa vào nội dung trọng tâm của APF-2024 về vấn đề bảo vệ và sử dụng nguồn nước sông Mê Công, đảm bảo quản lý hiệu quả và công bằng trong việc sử dụng nguồn nước chung; duy trì môi trường hòa bình, ngăn ngừa xung đột, phục vụ phát triển bền vững, bảo tồn hệ sinh thái biển, bảo vệ sinh kế và đối xử công bằng với ngư dân trên biển.
Như vậy, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam trong các cơ chế diễn đàn đa phương khu vực và quốc tế là một trong những hoạt động quan trọng làm nên trụ cột thứ ba của nền ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại. Trong giai đoạn 2025 - 2030, “đối ngoại nhân dân” của Việt Nam tiếp tục tập trung vào củng cố vị thế quốc gia, nâng cao sức mạnh mềm, thúc đẩy hợp tác song phương và đa phương trong khu vực và thế giới. Đồng thời, cần phát huy ưu thế của “đối ngoại nhân dân”, hỗ trợ đắc lực, hiệu quả cho “đối ngoại Đảng, ngoại giao nhà nước” thành công./.
Trịnh Thị Hoa - Trần Thị Thảo
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021): Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I.
2. Lê Xuân Huấn - Trần Ngọc Ngân (2025): Đối ngoại nhân dân góp phần giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước, hội nhập quốc tế sâu rộng, ngăn chặn từ sớm, từ xa chiến lược “diễn biến hòa bình”, Tạp chí Cộng sản điện tử, www.tapchicongsan.org.vn.
3. Nguyễn Thị Thúy (2025): Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại nhân dân trong giai đoạn hiện nay, Tạp chí quản lý nhà nước, www.quanlynhanuoc.vn.
4. Nguyễn Thị Hoàng Vân (2024): Đối ngoại nhân dân phát huy vai trò trụ cột trong nền đối ngoại, ngoại giao Việt Nam, Tạp chí Cộng sản điện tử, www.tapchicongsan.org.vn.
[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, T.15, tr.675.
[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, T.5, tr.256
[3] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQG Sự thật, H.2021, tr.162