Theo Bộ Tài chính Hoa Kỳ (FiscalData.gov) và Quỹ Peter G. Peterson (PGPF, cập nhật 5/11/2025), tổng nợ công Liên bang của Hoa Kỳ đã vượt 38 nghìn tỷ USD, tương đương khoảng 125 % GDP– mức cao nhất kể từ Thế chiến II. Việc gia tăng nhanh chóng của nợ công đặt ra câu hỏi: liệu “quả bom nợ” có thể phát nổ, và nếu có, hậu quả sẽ là gì? Bài viết này phân tích cấu trúc nợ công Mỹ, nguyên nhân chính trị – kinh tế của sự phình to ngân sách, tác động đối với kinh tế toàn cầu, đồng thời dự báo các kịch bản chính sách có thể xảy ra trong thập niên tới.

1. Nợ công của Mỹ - Khái niệm và phân loại

Nợ công hay còn được gọi là nợ Chính phủ, hoặc nợ quốc gia là tổng giá trị các khoản tiền mà Chính phủ thuộc mọi cấp từ Trung ương đến địa phương đi vay nhằm tài trợ cho các khoản thâm hụt ngân sách. Vì thế, nợ Chính phủ, nói cách khác, là thâm hụt ngân sách luỹ kế của một quốc gia được tính đến một thời điểm nào đó. Để dễ hình dung quy mô của nợ Chính phủ, người ta thường đo xem khoản nợ này bằng bao nhiêu phần trăm so với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) hoặc số lượng nợ/người dân. Nợ công bao gồm nợ trong nước (các khoản vay từ người cho vay trong nước) và nợ nước ngoài (các khoản vay từ người cho vay ngoài nước).

Nợ trong nước phát sinh từ việc Chính phủ thực hiện phát hành trái phiếu Chính phủ bằng đồng nội tệ để vay từ các tổ chức, cá nhân. Trái phiếu Chính phủ phát hành bằng nội tệ được coi là ít có rủi ro tín dụng vì Chính phủ có thể tăng thuế, thậm chí in thêm tiền để thanh toán cả gốc lẫn lãi khi đáo hạn. So với trái phiếu phát hành bằng nội tệ, trái phiếu Chính phủ phát hành bằng ngoại tệ có rủi ro tín dụng cao hơn do phụ thuộc nguồn ngoại tệ để trả nợ và biến động tỷ giá hối đoái.

Theo Bộ Tài chính Hoa Kỳ (FiscalData, 2025), “nợ quốc gia” (national debt) là tổng giá trị các khoản chính phủ Liên bang đi vay để tài trợ cho chi tiêu vượt quá thu ngân sách. Nợ này bao gồm:

Nợ do công chúng nắm giữ (Debt Held by the Public): Khoảng ~30,3 nghìn tỷ USD, là khoản nợ do nhà đầu tư cá nhân, tổ chức, ngân hàng Trung ương nước ngoài và Cục Dự trữ Liên bang (Fed) nắm giữ. Trong đó, nhà đầu tư nước ngoài chiếm khoảng 25 %, tương đương 7,5 nghìn tỷ USD trái phiếu Chính phủ Mỹ. Theo Bộ Tài chính Hoa Kỳ (Major Foreign Holders of Treasury Securities, tháng 10/2025): Nhật Bản là chủ nợ lớn nhất, nắm khoảng 1.110 tỷ USD; Trung Quốc hiện nắm 770 tỷ USD, Vương quốc Anh nắm khoảng 730 tỷ USD, xếp thứ ba. Các trung tâm tài chính khác như Luxembourg, Thụy Sĩ, Canada, Cayman Islands, Hồng Kông cộng lại nắm trên 3 nghìn tỷ USD trái phiếu Mỹ. Như vậy, “nợ nước ngoài” của Mỹ thực chất là lượng trái phiếu Kho bạc do các chính phủ và tổ chức nước ngoài nắm giữ – một hình thức vay thông qua thị trường tài chính quốc tế, chứ không phải vay từ các định chế quốc tế như IMF hay WB.

Nợ nội bộ (Intragovernmental Holdings): Khoảng ~7,7 nghìn tỷ USD, chủ yếu do các quỹ an sinh xã hội, hưu trí công chức nắm giữ. Điểm đáng chú ý là phần “nợ công chúng” mới là yếu tố trực tiếp ảnh hưởng tới thị trường tài chính, lãi suất và khả năng vay nợ của chính phủ.

2. Nợ công của Mỹ – quả bom không được hẹn giờ

Vào giữa thế kỷ XX, nợ công Mỹ đã tăng từ 257 tỷ USD năm 1950 lên 533 tỷ USD năm 1975. Tuy nhiên, nhờ có sự tăng trưởng kinh tế cao trong nhiều thập niên, tỷ lệ nợ/GDP của Hoa Kỳ đã giảm từ 106% năm 1946 xuống chỉ còn 23% vào năm 1974 – một kỳ tích khó lặp lại trong lịch sử phát triển của kinh tế nước này. Trước đó, có thời điểm, nợ công Mỹ gần như được xóa sạch – năm 1835, dưới thời Tổng thống Andrew Jackson, mức nợ công chỉ còn 34.000 USD.

Trong thế kỷ XXI, đà tăng nợ công quay trở lại mạnh mẽ. Tính đến tháng 9/2025, tổng nợ công Mỹ đạt khoảng 37,6–38,0 nghìn tỷ USD (USAFacts, PGPF), tương đương 119–123% GDP – mức cao nhất trong lịch sử. Chỉ trong 9 tháng (từ 11/2024 đến 8/2025), nợ công tăng hơn 1 nghìn tỷ USD – tốc độ nhanh nhất ngoài thời chiến và đại dịch. Ủy ban Kinh tế Hỗn hợp Quốc hội Mỹ (JEC) nhận định tốc độ tích lũy nợ hiện nay gấp đôi so với đầu thế kỷ XXI.

Chi phí trả lãi cũng tăng vọt. Năm 2025, Mỹ dự kiến chi khoảng 1,2–1,4 nghìn tỷ USD tiền lãi – tương đương 13% tổng chi tiêu Liên bang, vượt cả ngân sách giáo dục và nghiên cứu khoa học. Theo USAFacts, chính phủ Mỹ đang chi hơn 2 triệu USD tiền lãi mỗi phút. Đây chính là “vòng xoáy nợ” khi nước Mỹ phải vay mới để trả nợ cũ.

“Quả bom nợ công” của Mỹ không được hẹn giờ, vì nó không nổ theo cách tức thời. Nguy cơ thật sự nằm ở sự tê liệt chính trị trong kiểm soát tài khóa: trần nợ liên tục bị biến thành công cụ mặc cả giữa các đảng phái, khiến chi phí vay nợ tăng và niềm tin thị trường suy giảm.

Bảng nợ công và chi phí lãi của Liên bang Mỹ (2010 - 2025)

(Đơn vị: nghìn tỷ USD; cập nhật đến tháng 9/2025)

(Nguồn: USAFacts, PGPF, OMB, cập nhật tháng 9/2025)

3. Nguyên nhân nợ công tăng nhanh - Bức tranh chính trị của thâm hụt

Cấu trúc chi tiêu phình to

Ba hạng mục chi tiêu lớn nhất – an sinh xã hội (Social Security), y tế (Medicare & Medicaid) và quốc phòng – hiện chiếm hơn 2/3 ngân sách Liên bang.
Các khoản này có xu hướng “tự động tăng” theo tốc độ già hóa dân số và chi phí y tế leo thang, trong khi các nỗ lực cải cách bị đình trệ bởi sức ép chính trị và phản ứng cử tri. Dân số trên 64 tuổi chiếm hơn 13,1% dân số Mỹ (2025), tương đương hơn 42,7 triệu người, khiến chi phí chi trả hưu trí và bảo hiểm y tế tăng với tốc độ chóng mặt. Các chương trình Social Security và Medicare vốn được coi là “quyền lợi thiêng liêng”, nên gần như không thể cắt giảm trong các thỏa thuận ngân sách. Điều này tạo ra hiện tượng gọi là “thâm hụt vĩnh cửu”, vì hơn hai phần ba ngân sách tăng tự động mà không cần Quốc hội thông qua.

Theo USAFacts (2025), ba nhóm chi “cứng” này chiếm hơn 73% chi tiêu Liên bang, để lại rất ít không gian tài khóa cho đầu tư cơ sở hạ tầng, giáo dục hay nghiên cứu khoa học. Về bản chất, đây là vấn đề chính trị, không chỉ là kỹ thuật ngân sách: không đảng nào dám đụng đến các chương trình chi tiêu phổ biến vì rủi ro mất phiếu trong bầu cử.

Chính sách thuế mất cân đối

Lịch sử phình to của nợ công Mỹ gắn liền với các đợt cắt giảm thuế quy mô lớn. Từ thời Ronald Reagan (1981) với “Đạo luật Phục hồi kinh tế”, thuế suất cao nhất giảm từ 50% xuống còn 28%; đến thời George W. Bush (2001) và Donald Trump (2017), chính sách giảm thuế tiếp tục được mở rộng, đặc biệt là giảm mạnh thuế thu nhập cá nhân và thuế doanh nghiệp (từ 35% xuống 21%).Kết quả là trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, nợ công Mỹ tăng từ 19 lên gần 30 nghìn tỷ USD.

Theo Pew Research (2025), nếu toàn bộ điều khoản giảm thuế 2017 được gia hạn sau 2025, Mỹ sẽ mất thêm 3,3 nghìn tỷ USD trong 10 năm tới – tương đương 8% GDP. Chính sách giảm thuế kéo dài không tạo ra tăng trưởng bền vững, mà chủ yếu có lợi cho nhóm thu nhập cao, trong khi làm suy yếu khả năng tài chính của Nhà nước.  Sự “mất cân đối cấu trúc” giữa chi tiêu bắt buộc và nguồn thu hạn chế chính là nguyên nhân khiến nợ công Mỹ không ngừng tăng, dù kinh tế vẫn tăng trưởng.

Vòng xoáy chính trị: Trần nợ và chia rẽ đảng phái

Mỗi lần Quốc hội Mỹ tranh cãi về việc nâng trần nợ (debt ceiling) là mỗi lần nền kinh tế đối mặt nguy cơ “đóng băng chính trị”. Cuộc mặc cả giữa hai đảng không làm giảm nợ mà chỉ kéo dài tình trạng bất định tài chính, khiến lãi suất trái phiếu tăng, chi phí vay nợ cao hơn, và làm suy yếu uy tín của Mỹ trên thị trường quốc tế. Theo Ủy ban Kinh tế Hỗn hợp Thượng viện (JEC Republicans, 2025): “Trần nợ đã trở thành công cụ chính trị hơn là công cụ kiểm soát tài khóa thực chất.”Đây là nhận định quan trọng, phản ánh bản chất “vũ khí hóa” vấn đề nợ công trong đấu trường chính trị Mỹ.

Tình trạng “chính phủ đóng cửa” (shutdown) diễn ra từ 1/10/2025 vừa qua là minh chứng mới nhất. Theo CBS News, việc này khiến hoạt động kinh tế bị đình trệ, các quyết định tài khóa bị hoãn, và chi phí vận hành chính phủ tăng thêm hàng chục tỷ USD. Theo PBS News, mỗi ngày đóng cửa chính phủ làm GDP Mỹ giảm 0,1–0,2 điểm phần trăm.

Chính phủ Mỹ bị đóng cửa từ ngày 1.10.2025 vì Quốc hội không thông qua ngân sách mới cho năm tài khóa tới. Ảnh: Xinhua

Maya MacGuinness, Chủ tịch Ủy ban Ngân sách Liên bang có trách nhiệm (CRFB), thẳng thắn nhận định: “Chúng ta đang trở nên vô cảm trước những thất bại của chính mình. Không thể thông qua ngân sách, phớt lờ kỷ luật tài khóa, mặc cả về chi tiết nhỏ nhặt trong khi bỏ qua các động lực quan trọng nhất.”

Như vậy, bức tranh nợ công Mỹ không chỉ phản ánh thâm hụt ngân sách, mà còn phơi bày “thâm hụt niềm tin” trong chính trị. Sự chia rẽ đảng phái khiến nước Mỹ dù giàu có và uy tín tài chính lớn nhất thế giới, vẫn rơi vào vòng lặp: “Nợ – tranh cãi – tạm hoãn – chi phí tăng – và nợ nhiều hơn.”

4. Hệ lụy kinh tế chính trị

Chi phí cơ hội và mất “không gian tài khóa”

Văn phòng Kiểm toán Chính phủ Mỹ (GAO) cảnh báo: nợ công cao làm tăng chi phí vay vốn, giảm đầu tư tư nhân và hạn chế khả năng điều tiết kinh tế của chính phủ. Khi hàng nghìn tỷ USD được chi ra mỗi năm chỉ để trả lãi, ngân sách dành cho đầu tư cơ sở hạ tầng, giáo dục, đổi mới công nghệ và chuyển đổi năng lượng xanh bị thu hẹp đáng kể. Chi phí lãi vay năm 2025 ước đạt 1,2–1,4 nghìn tỷ USD, tương đương 13% chi tiêu Liên bang – mức cao nhất lịch sử.
Theo USAFacts, ba khoản chi “cứng” gồm an sinh xã hội, y tế và trả lãi nợ chiếm hơn 73% tổng ngân sách, khiến các chương trình đầu tư phát triển gần như không còn “không gian tài khóa” (fiscal space). Hiệu ứng “crowding out” – khi chính phủ vay mượn quá nhiều, đẩy lãi suất tăng và “lấn át” khu vực tư nhân – đang thể hiện rõ. Các chuyên gia ước tính, hiện tượng này có thể làm giảm 0,5 - 1% tăng trưởng GDP tiềm năng mỗi năm trong thập kỷ tới, kéo theo hệ quả dây chuyền: giảm năng suất, chậm đổi mới và thu hẹp năng lực cạnh tranh công nghệ của Mỹ.

Tác động chính trị nội bộ

Gánh nặng nợ công đang được “chuyển giao thế hệ”: Thế hệ trẻ phải trả cho chi tiêu của quá khứ. Mỗi trẻ em sinh ra ở Mỹ hiện “gánh” khoảng 113.000 USD nợ công, theo dữ liệu của PGPF (10/2025). Chuyên gia Kent Smetters nhận định: “Người Mỹ lo ngại rằng con cháu họ sẽ không thể mua nhà trong tương lai – đó là hệ quả trực tiếp của lãi suất cao và lạm phát kéo dài.”

Hệ lụy này không chỉ là kinh tế, mà là xã hội và chính trị sâu sắc: Niềm tin vào thể chế tài khóa giảm, tạo điều kiện cho các phong trào dân túy, chống thuế, chống chi tiêu công nổi lên. Trong chiến dịch bầu cử 2026, vấn đề “ai trả nợ” và “ai được hưởng” đang trở thành trục tranh luận chính trị trung tâm, làm gia tăng phân cực xã hội.

Ảnh hưởng quốc tế

Mỹ là nền kinh tế phát hành đồng tiền dự trữ toàn cầu, nên vẫn có “đặc quyền vay rẻ” – một lợi thế không quốc gia nào khác có được. Nếu Mỹ xảy ra vỡ nợ, hệ thống tài chính toàn cầu sẽ chấn động. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng, quả bom nợ công Chính phủ Mỹ có thể không bao giờ nổ. Bởi Chính phủ Mỹ sẽ không cần trả hết gốc nợ - chỉ cần trả lãi đều đặn là đủ. Không những thế, nước Mỹ lại là người có thể in ra đồng USD. Tuy nhiên, vấn đề ở chỗ: Tiền lãi đã trở thành gánh nặng khổng lồ. Dự tính năm 2025, chi phí trả lãi nợ công của Mỹ sẽ lên tới 1,4 nghìn tỷ USD, tương đương 26,5% tổng thu ngân sách Liên bang. Điều này có nghĩa là: Chính phủ Mỹ phải trả gần 120 tỷ USD tiền lãi mỗi tháng, tức hơn 2 triệu USD mỗi phút hay 33.333 USD mỗi giây.

Theo Al Jazeera (5/2025), khoảng 25% nợ công Mỹ do nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ, trong đó Nhật Bản, Anh và Trung Quốc là ba chủ nợ lớn nhất.
Do đó, mỗi biến động trong chính sách tài khóa hoặc tranh cãi chính trị tại Washington đều tác động trực tiếp đến niềm tin của các nhà đầu tư toàn cầu, thậm chí ảnh hưởng đến ổn định tài chính quốc tế.

Các chuyên gia của Peterson Foundation cảnh báo: nếu chi phí lãi vay tiếp tục tăng nhanh hơn tốc độ tăng trưởng GDP, Mỹ có thể đối mặt với “crisis of confidence” – khủng hoảng niềm tin – khiến vị thế tài chính toàn cầu bị xói mòn.

5. Kịch bản nào cho nợ công Mỹ trong thập kỷ 2025 – 2035

Trong cả ba kịch bản, xác suất “vỡ nợ hoàn toàn” là rất thấp, nhưng nguy cơ mất ổn định tài khóa là có thật nếu không có cải cách cấu trúc.

“Quả bom nợ công” của Mỹ có thể không phát nổ theo nghĩa truyền thống – vì nền kinh tế Mỹ vẫn có sức mạnh đặc biệt: đồng USD là tiền dự trữ quốc tế, Fed có quyền in tiền, và hệ thống tài chính có độ tin cậy cao.
Tuy nhiên, “vụ nổ chậm” đang diễn ra: chi phí lãi ngày càng lớn, không gian tài khóa bị thu hẹp, và hệ quả chính trị xã hội dần hiện hữu qua xung đột ngân sách và phân hóa thế hệ.

Giải pháp không nằm ở “cắt giảm đột ngột”, mà ở sự tỉnh táo chính trị: thỏa hiệp liên đảng, cải cách thuế công bằng, và kiểm soát chi tiêu bền vững. Nếu không, “quả bom” sẽ không phát nổ ồn ào, mà rỉ rả làm xói mòn nền tảng ổn định kinh tế – chính trị Mỹ trong nhiều năm tới.

Đình Thiện -  Bích Ngọc

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. USAFacts. How much debt does the us have.  https://usafacts.org/answers/how-much-debt-does-the-us-have/country/united-states/ (9/2025).

2. Peter G. Peterson Foundation. National debt clock. https://www.pgpf.org/national-debt-clock/?gad_source=1&gad_campaignid=17473447126&gbraid=0AAAAABdefgaoS1kwwTvLZ1pe7aBklSk1L&gclid=Cj0KCQiAiKzIBhCOARIsAKpKLAOl6NUo-np5KGhOJEPyGVotO0V67vnd_eriM6nvXUxpc0Co5McUqWYaAjFaEALw_wcB . (10/2025).

3. Al Jazeera. The U.S. has $36 trillion in debt: Who owns it? https://www.aljazeera.com/news/2025/5/20/the-us-has-36-trillion-in-debt-what-does-that-mean-and-who-owns-it  (5/2025).

4. Investopedia. U.S. National Debt and How It’s Paid. https://www.investopedia.com/u-s-national-debt-and-how-is-it-paid-11738946  (2025).

5. Pew Research Center. Key facts about the U.S. national debt. https://www.pewresearch.org/short-reads/2025/08/12/key-facts-about-the-us-national-debt/?gad_source=1&gad_campaignid=22378837192&gbraid=0AAAAA-ddO9ErbzDiqzGRhBxev76Lv673m&gclid=Cj0KCQiAiKzIBhCOARIsAKpKLANjZFwAhKQlu1S1jKuHC1XY5YByxw2Xo7MlT5PFuqMbfhixserdGcQaAj5BEALw_wcB  (Aug 2025).

6. Joint Economic Committee Republicans. Debt Dashboard. https://www.jec.senate.gov/public/index.cfm/republicans/debt-dashboard (2025).

7. PBS NewsHour. U.S. hits $38 trillion in debt after fastest accumulation outside pandemic. https://www.pbs.org/newshour/politics/u-s-hits-38-trillion-in-debt-after-the-fastest-accumulation-of-1-trillion-outside-of-the-pandemic  (10/2025).

8. U.S. Treasury FiscalData. America’s Finance Guide: National Debt.  https://fiscaldata.treasury.gov/americas-finance-guide/national-debt/ (2025).