Nghiên cứu Quốc tế

Chủ Nhật, 21/9/2025 11:41'(GMT+7)

Chính trường Thái Lan liệu yên sóng gió

Sau khi nữ Thủ tướng trẻ nhất trong lịch sử Thái Lan bị phế truất (29.8.2025) và đánh bại đối thủ ứng viên của Pheu Thai - Chaikasem Nitisiri, ông Anutin Charnvirakul - lãnh đạo đảng Bhumjaithai, ngày 5.9.2025 đã được Hạ viện bầu làm Thủ tướng mới của nước này. Sự kiện trên được bình luận là liệu đã đặt dấu chấm hết cho ¼ thế kỷ chính trường Thái Lan chịu sự ảnh hưởng lớn từ đảng Pheu Thai nói chung và dòng họ Shinawatra nói riêng. Chính trường Thái Lan vẫn khó bề yên ổn, bởi đảo chính quân sự và bất ổn chính trị dường như vẫn là “đặc sản” trong nền chính trị của đất nước này.

Tân Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul. (Ảnh: AFP).

1. Đảo chính quân sự, Tòa án phế truất Thủ tướng - “đặc sản chính trị” của đất nước Chùa Vàng

Đảo chính quân sự được xem như đặc sản chính trị trên đất nước “Chùa Vàng”. Tính từ khi chế độ Quân chủ lập hiến được thành lập tại Thái Lan năm 1932 đến nay (tính cả cuộc cách mạng Xiêm 1932), chính trường Thái Lan đã xảy ra hơn 20 cuộc đảo chính hoặc binh biến nhằm lật đổ Chính phủ. Các cuộc đảo chính đều do các sĩ quan Quân đội Hoàng gia Thái Lan thực hiện nhằm phế truất Chính phủ đương nhiệm, thậm chí dẫn đến thay đổi Hiến pháp, nhưng vẫn duy trì chế độ Quân chủ lập hiến và ngôi vị Quốc vương tối cao.

Bên cạnh đảo chính và binh biến quân sự, trong lịch sử Thái lan, việc các Thủ tướng bị Tòa án Hiến pháp đình chỉ hoặc bãi nhiệm không phải là điều hiếm gặp. Theo thống kê, trong vòng 20 năm qua, đã có 5 Thủ tướng Thái Lan bị Tòa án Hiến pháp đình chỉ chức vụ hoặc miễn nhiệm, trong đó có 2 cô cháu của dòng họ Shinawatra là Yingluck và Paetongtarn. Trong số 5 người bị Tòa miễn nhiệm gần đây, chỉ có duy nhất cựu thủ tướng Prayut Chan-o-cha vượt qua “cửa ải” này và tiếp tục đảm nhiệm chức vụ tới khi hết nhiệm kỳ (30.9.2022).

2. Gia tộc Shinawatra với “lời nguyền chính trị”

Là hậu duệ của một người nhập cư gốc Hoa kết hôn với một phụ nữ Thái Lan vào cuối thế kỷ 19, gia tộc Shinawatra từng được biết đến như một đế chế, một dòng họ “Danh gia, vọng tộc” của đất nước Thái Lan mà người khởi đầu cho sự nghiệp chính trị của họ là Thaksin Shinawatra. Tuy nhiên, gia tộc Shinawatra dường như vấp phải “lời nguyền chính trị” khi cả 3 người trong dòng tộc đều “ngã ngựa khi đang ở đỉnh cao quyền lực” là Thaksin, Yingluck và Paetongtarn.

Cựu thủ tướng Thái Lan Thaksin tại sân bay Don Mueang, Bangkok tháng 8.2023. Ảnh: AFP

Thaksin Shinawatra sinh ngày 26.7.1949, vốn là cảnh sát trước khi trở thành doanh nhân vào cuối những năm 70 của thế kỷ 20. Ông xây dựng thành công một đế chế viễn thông – công ty cung cấp dịch vụ điện thoại di động lớn nhất Thái Lan (Avanced Info Service - AIS) và trở thành tỷ phú. Vào thập niên cuối của thế kỷ XX, Thaksin tham gia chính trường. Với các cam kết mạnh mẽ về thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, ông nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhóm cử tri thu nhập thấp, đặc biệt là ở vùng nông thôn và đắc cử Thủ tướng năm 2001, tiếp tục tái nhiệm năm 2005. Với những cải cách khi làm Thủ tướng, ông được giới phân tích đánh giá là đã làm rung chuyển trật tự chính trị vốn được thiết lập từ lâu ở Thái Lan. Chính sách của Thaksin đã đụng chạm đến lợi ích và mâu thuẫn sâu sắc với phe bảo hoàng và giới bảo thủ quyền uy, gồm Hoàng gia và những người nắm giữ các vị trí chủ chốt trong quân đội và tòa án. Ngày 19.9.2006, Quân đội Hoàng gia Thái Lan do tướng Sonthi Boonyaratglin cầm đầu đã đảo chính, lật đổ Chính phủ trong lúc ông đang tham gia cuộc họp tại Đại hội đồng Liên Hợp quốc tại New York Mỹ và buộc phải sống lưu vong.

Mặc dù sống lưu vong ở nước ngoài, nhưng Thaksin vẫn dùng ảnh hưởng của mình đến chính trường Thái Lan thông qua phong trào “Áo đỏ” với 2 đảng chính là Quyền lực Nhân dân và Pheu Thai. Năm 2008, Thaksin trở về Thái Lan để hầu tòa, nhưng khi biết trước phán quyết của tòa gây bất lợi, ông đã trốn ra nước ngoài ngay trước khi tòa tuyên án.

Cựu thủ tướng Thái Lan Yingluck Shinawatra tại Bangkok năm 2017. Ảnh: AFP

Sau khi Thai Rak Thai bị giải tán năm 2007, Somchai Wongsawat, em rể ông Thaksin, gia nhập đảng Quyền lực Nhân dân và đắc cử năm 2008. Tuy nhiên, ông Somchai chỉ đương nhiệm hơn hai tháng, trước khi Tòa án Hiến pháp phán quyết đảng Quyền lực Nhân dân gian lận bầu cử và bị giải tán. Các nghị sĩ Quyền lực Nhân dân chuyển sang gia nhập đảng Pheu Thai mới thành lập và đưa bà Yingluck Shinawatra, em gái ông Thaksin, đến chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2011, trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên của Thái Lan. Sau khi trở thành Thủ tướng, bà Yingluck đề xuất ân xá cho anh trai của mình đã châm ngòi hàng loạt cuộc biểu tình, dẫn đến việc bà bị quân đội đảo chính năm 2014. Giới bình luận phân tích, hành động trên cho thấy, bà là một chính trị gia non kinh nghiệm “không có gì ngoài nụ cười duyên và mối liên hệ với anh trai Thaksin”. Cũng giống như anh trai, năm 2017 bà rời Thái Lan và sống lưu vong. Tòa án Thái Lan sau đó kết án bà 5 năm tù vì tắc trách liên quan một chương trình trợ giá gạo, khiến chính phủ thiệt hại hàng tỷ USD.

Sau gần 9 năm quân đội nắm quyền, tháng 5.2023 Thái Lan tổ chức tổng tuyển cử. Tầm ảnh hưởng của gia tộc Shinawatra vẫn hiện rõ khi đảng Pheu Thai đứng thứ hai, chỉ sau đảng Move Forward (MFP). Đảng MFP tuy mới thành lập nhưng được cử tri trẻ ủng hộ vì cam kết thay đổi “Luật khi quân” - chống phỉ báng Hoàng gia. Cam kết này đã đụng đến “Ngai vàng” và quyền lợi của Hoàng tộc khiến MFP không thể lập được liên minh cầm quyền, khi vấp phải sự phản đối của phe đối lập và bảo hoàng. Thái Lan vốn là quốc gia truyền thống theo chế độ Quân chủ lập hiến, việc đụng chạm đến Hoàng gia dường như là điều bất khả thi.

Tận dụng thời cơ, gạt MFP khỏi Chính phủ, cựu Thủ tướng Thái Lan Thaksin đã đứng ra làm trung gian để Pheu Thai và các đảng bảo thủ lập liên minh, đưa ông Srettha Thavisin của Pheu Thai làm Thủ tướng. Tuy nhiên, sóng gió chính trường lại tiếp tục nổi lên vùi dập Pheu Thai khi chưa đầy một năm sau, ông Srettha bị Tòa án Hiến pháp phế truất do đã bổ nhiệm một người từng ngồi tù làm bộ trưởng. Thời cơ lại một lần nữa mỉm cười với gia tộc Shinawatra, khi Paetongtarn Shinawatra, con gái ông Thaksin được đề cử kế nhiệm ông Srettha và được quốc hội phê chuẩn tháng 8.2024 và trở thành Thủ tướng trẻ tuổi nhất lịch sử Thái Lan.

Paetongtarn nắm quyền và ngày càng cho thấy mình còn non nớt để đủ năng lực đảm đương chức vụ này, trong khi Thaksin cha bà liên tục chiếm hết sự chú ý, thể hiện rõ rằng ông mới là Thủ tướng trên thực tế. Đến giữa tháng 6.2025, bà Paetongtarn phải đối mặt với một bê bối nghiêm trọng mà thủ phạm lại chính là bà gây ra khi đoạn băng ghi âm cuộc điện đàm “vụng về” giữa bà và Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen bị rò rỉ. Sau khi xem xét, Tòa án Hiến pháp Thái Lan đình chỉ chức vụ bà Paetongtarn hôm 1.7.2025 và ra phán quyết phế truất bà hôm 29.8.2025. Trước những diễn biến gần đây, giới bình luận cho rằng, quyền lực chính trường vẫn “quẩn quanh đâu đó” bên nhà Shinawatra, nhưng vận may một lần nữa lại từ chối bước chân vào gia tộc này.

Cựu Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra trong cuộc họp báo tại Bangkok ngày 19.6.2025. Ảnh: AFP

3. Chính trường Thái Lan thời hậu Pheu Thai và sự ảnh hưởng của đế chế Shinawatra

Sau khi Paetongtarn - nữ Thủ tướng trẻ tuổi nhất trong lịch sử Thái Lan bị phế truất, ngày 5.9 vừa qua, ông Anutin Charnvirakul 59 tuổi, lãnh đạo đảng Tự hào Thái Lan (Bhumjaithai) chính thức trở thành Thủ tướng mới của nước này. Trước khi trở thành Thủ tướng, ông Anutin được biết là hậu duệ của một gia tộc lừng danh Thái Lan, và là nhà doanh nhân kiêm chính trị gia có nhiều dấu ấn trên chính trường.

Việc Anutin Charnvirakul trở thành Thủ tướng được giới phân tích bình luận, chắc chắn sẽ là một khoảnh khắc đáng tự hào của cá nhân ông. Thế nhưng, khi nhìn từ góc độ chính trị, bức tranh mà tân Thủ tướng Anutin có được khi một mình cưỡi máy bay du ngoạn khắp bầu trời Thái lại hiện lên “u ám đến mức đáng quan ngại”. Rất ít người hoan nghênh việc nhà lãnh đạo của chính đảng lớn thứ ba trong Quốc hội Thái Lan đột ngột được cất nhắc lên vị trí cao nhất, bởi Bhumjaithai có lượng cử tri khiêm tốn thực sự yêu thích đảng này. Trong cuộc bầu cử tháng 05.2023, họ chỉ giành được 1,1 triệu phiếu bầu so với 14,4 triệu phiếu của Đảng MFP và 10,9 triệu của Pheu Thai. Và vì thế, dù lạc quan đến đâu cũng ít người tin rằng đảng của Anutin sẽ giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử đang sắp cận kề (2026).

Đồng thời, việc Anutin có được vị trí thủ tướng hiện nay là nhờ vào sự “ủng hộ” Đảng Nhân dân (tiền thân là đảng MFP). Lần này, toàn bộ các nghị sĩ Đảng Nhân dân đều bỏ phiếu cho Anutin làm thủ tướng vì ông hứa sẽ tổ chức bầu cử sớm và khởi xướng quy trình trưng cầu dân ý về cải cách hiến pháp. Nhưng vào năm 2023, đảng này đã vận động tranh cử và giành chiến thắng vang dội với các chính sách – bao gồm cải cách Luật Khi quân và bãi bỏ nghĩa vụ quân sự – hoàn toàn trái ngược với đảng Bhumjaithai của Anutin.

Tuy nhiên, các đảng viên Bhumjaithai lại được giới phân tích đánh giá là bậc thầy khôn ngoan về chính trị, họ chắc chắn sẽ tận dụng lợi thế của một nhiệm kỳ dù ngắn ngủi để lôi kéo bộ máy nhà nước hỗ trợ cho tham vọng bầu cử của mình. Và việc Bhumjaithai đã kiểm soát Thượng viện – cơ quan phê chuẩn bất kỳ sửa đổi nào đối với hiến pháp – Anutin có thể dễ dàng phủ quyết kết quả của bất kỳ quy trình cải cách chính trị nào. Liệu Đảng Nhân dân đã qua mặt Pheu Thai một cách khôn ngoan, hay đã ngây thơ trao quyền lực cho một kẻ thù chính trị còn nguy hiểm hơn thế?

Đối với Shinawatra, trước những biến cố thăng trầm của họ trên chính trường, những người lạc quan về tương lai của gia tộc Shinawatra cho rằng, họ đã trải qua nhiều sóng gió với những cuộc đảo chính và các lần sống lưu vong, nên không thể loại trừ khả năng họ đủ mạnh mẽ để vượt qua thách thức. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định, gia tộc này hiện không cho thấy họ có một lộ trình hay người kế nhiệm rõ ràng để có thể quay lại chính trường vào năm 2026 tới. Punchada Sirivunnabood, Trưởng khoa xã hội và nhân văn Đại học Mahidol ở Bangkok, cho rằng sau hàng loạt bê bối và tranh cãi, đã đến lúc gia tộc Shinawatra kết thúc vai trò của họ trên chính trường Thái Lan. Và, "bản thân ông Thaksin cũng đã phạm một số sai lầm, do đó, tôi nghĩ gia tộc này rất khó chiến thắng trong cuộc bầu cử tiếp theo để lấy lại quyền lực", bà Punchada nói thêm.

Chính trường hiện đã tạm yên sóng gió, nhưng đảo chính quân sự, phế truất của Tòa vẫn là nỗi ám ảnh lớn đối với bộ máy hành pháp của Thái Lan. Mỗi đảng phái chính trị ở Thái Lan đều đang ấp ủ mưu toan của mình trong cuộc bầu cử sắp tới. Đảng Tự hào Thái Lan của Thủ tướng đương nhiệm Anutin hay Đảng Nhân dân hoặc đảng Pheu Thai của dòng họ Thakshin sẽ giành chiến thắng vẫn còn là dẩu hỏi. Khoảng lặng trên chính trường chỉ là khoảnh khắc ngắn ngủi chứa đựng những âm mưu chính trị sâu hiểm mà bất cứ chính trị gia hoặc đảng phái nào cũng phải luôn cảnh giác, đề phòng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO