Nghiên cứu Quốc tế

Thứ Hai, 26/5/2025 8:30'(GMT+7)

Công du Trung đông của Tổng thống Mỹ D.Trump – Cục diện liệu có đảo chiều

Từ ngày 13-16.5.2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump có chuyến công du đầu tiên trong nhiệm kỳ hai đến Trung Đông, với các điểm dừng chân trong hành trình 4 ngày lần lượt là Arab Saudi, Qatar và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Cũng trong chuyến thăm này, ông còn gặp trực tiếp Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa tại Arab Saudi. Đây là lần đầu tiên lãnh đạo hai nước gặp mặt sau ¼ thế kỷ.

1. Thông điệp trong hành trang Tổng thống Mỹ Donald Trump mang đến Trung Đông

Tổng thống Mỹ D.Trump và Thái tử Arab Saudi Mohammed bị Salman tại Cung điện Hoàng gia ở Thủ đô Riyadh ngày 13.5.2025. Ảnh: AP

Để thay đổi cục diện, tái hiện hiện tại khu vực Trung Đông, D.Trump đã có sự thay đổi cách tiếp cận của Mỹ đối với khu vực bằng những tuyên bố vừa trấn an, vừa gây dựng lòng tin đối với các nhà lãnh đạo của các quốc gia Hồi giáo. Cụ thể trong bài phát biểu của mình, D.Trump đã truyền tải những Thông điệp chính, bao gồm:

Một là, Mỹ đến Trung Đông không phải để chiếm đoạt mà đến để thỏa thuận. Đây là cách tiếp cận khá mới mẻ một mặt nhằm trấn an dư luận các nước trong vùng Vịnh, mặt khác nâng các nước này lên một tầm cao mới trong quan hệ với Mỹ. Với D.Trump, thỏa thuận được chú ý nhất chính là thỏa thuận về kinh tế, đem lại lợi ích cho nước Mỹ.

Hai là, cam kết không mang theo diễn đàn nhân quyền mà mang theo sức mạnh. Theo đó, D.Trump cam kết đoạn tuyệt với những mưu toan can thiệp, lật đổ và tạo lập chế độ ở những nước khác. Tờ The New York Times đánh giá, nhà lãnh đạo trên thực tế đã lên án chính sách của Mỹ ở Trung Đông của những người tiền nhiệm trong nhiều thập niên qua. Tại hội nghị đầu tư ở Thủ đô Riyadh của Arab Saudi, Ông phê phán: "Rốt cuộc, những kẻ được gọi là người kiến tạo quốc gia lại đã tàn phá nhiều quốc gia hơn là xây dựng. Và những kẻ can thiệp thì lại chen vào những xã hội phức tạp mà họ thậm chí còn không hiểu". Ông khuyến khích người dân trong khu vực hãy tự vạch ra "số phận của chính các bạn theo cách của riêng mình".

Ba là, cảnh tỉnh với hàm ý hăm dọa các nước Trung Đông khi khuyến cáo các nước này không thể vừa gửi dầu đến Hoa Kỳ, vừa gửi tài liệu đến Trung Quốc. Tổng thống D.Trump muốn khẳng định việc tái lập vai trò chiến lược của Mỹ tại vùng Vịnh, đối đầu với sự ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực. Theo đó, Mỹ sẽ không để Trung Quốc tiếp tục thống lĩnh vùng Vịnh – khu vực từng là nơi cung cấp năng lượng chính cho nền kinh tế, là pháo đài truyền thống của ảnh hưởng Mỹ. Hơn một thập niên qua, khi Mỹ dần thu hẹp hiện diện quân sự và giảm ưu tiên ngoại giao tại Trung Đông, Trung Quốc được cho là đã lặng lẽ lấp đầy khoảng trống chiến lược này thông qua đầu tư mạnh vào hạ tầng, năng lượng, công nghệ và tài chính – biến vùng Vịnh thành một mắt xích then chốt trong sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI).

Giới bình luận quốc tế đánh giá, Tổng thống Mỹ D.Trump đã đi một nước cờ chiến lược trong chính sách đối ngoại của Mỹ tại Trung Đông; chuyển trọng tâm từ Israel sang các quốc gia Ả Rập giàu có. Đồng thời, thiết lập một trật tự ngoại giao mới trong khu vực. Hình ảnh gây “chấn động cả Trung Đông” và cũng khiến Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cảm thấy “cô độc” chính là cái bắt tay “thân thiết” của D.Trump và Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa tại Riyadh. Theo giới bình luận, đặc biệt hơn là cuộc gặp này được sắp xếp bởi các nhà lãnh đạo Arab Saudi. Trọng tâm quan hệ đã được chuyển từ ưu tiên quan hệ với Israel sang thúc đẩy liên minh với các quốc gia Ả Rập có tiềm lực tài chính hùng mạnh và tầm ảnh hưởng rộng ở khu vực.

2. Thành quả đạt được có giá trị nghìn tỷ USD liệu có đúng?

Bức ảnh chụp chung giữa D.Trump cùng Tổng thống Syria Ahmed và Thái tử Arab Saudi Mohammed bin-Salman khiến cả khu vực và thế giới phải sửng sốt. Khi được hỏi về phản ứng đối với bài phát biểu của Tổng thống D.Trump, Phó trợ lý báo chí Nhà Trắng Anna Kelly cho biết, "Tổng thống đã nhận được nhiều lời khen ngợi cho bài phát biểu của mình".

Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa trước sự chứng kiến của Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman.

Ảnh: Hoàng gia Saudi arabia

Tại Saudi Arabia, Thái tử Mohammed bin Salman tái khẳng định cam kết đầu tư 600 tỉ USD vào các mối quan hệ song phương với Mỹ, bao gồm các hợp đồng vũ khí, y tế, trí tuệ nhân tạo (AI) và cơ sở hạ tầng. Trong đó, có hơn 100 tỷ USD dành cho mua sắm vũ khí hiện đại từ Mỹ. Đồng thời, Washington đang chuẩn bị chuyển giao công nghệ bán dẫn tiên tiến cho Saudi Arabia – một động thái nhằm ngăn Trung Quốc chen chân vào các lĩnh vực cốt lõi như AI, giám sát và điện toán đám mây trong tương lai. Theo giới phân tích, Thông điệp mà chuyến đi của ông Trump gửi tới không chỉ các đối thủ, mà cả các đồng minh của Mỹ Trung Đông không còn là “mặt trận phụ” trong cuộc cạnh tranh siêu cường, nó là tâm điểm mới trong cuộc đấu địa chính trị toàn cầu.

Ở Qatar, ông Trump công bố một "trao đổi kinh tế" giữa hai nước lên tới 1.200 tỉ USD, trong đó nổi bật là thương vụ Qatar Airways đặt mua 210 máy bay Boeing với tổng giá trị 96 tỉ USD. Còn tại UAE, Tổng thống Trump đã ký một thỏa thuận xây dựng khuôn viên AI lớn nhất thế giới bên ngoài nước Mỹ, kèm theo cam kết đầu tư tới 1.400 tỉ USD vào kinh tế Mỹ trong thập kỷ tới. Tuy nhiên, tính xác thực của những con số mà Tổng thống D.Trump đưa ra bị giới truyền thông và phân tích quốc tế nghi ngờ. Báo cáo của Viện Các quốc gia vùng Vịnh Ả Rập lưu ý rằng, trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, chính phủ Mỹ từng thông báo có các thỏa thuận trị giá 450 tỉ USD với Saudi Arabia - nhưng trên thực tế, tổng kim ngạch thương mại và đầu tư giữa hai nước từ 2017 - 2020 chỉ đạt dưới 300 tỉ USD. Một số thỏa thuận lớn hiện tại cũng chỉ dừng lại là bản ghi nhớ - vốn không mang tính ràng buộc pháp lý và chưa chắc đã được thực hiện.

Với tư duy của một tỷ phú cùng khẩu hiệu nước Mỹ trên hết và làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại, D.Trump chủ yếu tập trung vào các thỏa thuận kinh doanh, bao gồm hơn 1.000 tỉ USD đầu tư vào Mỹ được chính phủ 3 nước này cam kết. Trở về sau chuyến công du 3 nước vùng Vịnh, Tổng thống D.Trump tuyên bố đã ký kết các thỏa thuận với tổng giá trị hơn 2.000 tỷ USD mở ra một làn sóng đầu tư mới đổ vào Hoa Kỳ với hàng triệu việc làm. Tuy nhiên, tài liệu chính thức mà Nhà Trắng công bố sau đó, chỉ có các thỏa thuận cụ thể trị giá 243,5 tỉ USD được liệt kê rõ ràng.

3. Hiệu ứng chuyến thăm - Cục diện khu vực liệu có đảo chiều

Hiệu ứng chuyến thăm: Ngay từ khi đặt chân đến Trung Đông, bài phát biểu ngắn gọn của D.Trump đã khiến các nhà lãnh đạo Trung Đông – những người được giới bình luận đánh giá là “kín tiếng và lạnh lùng” đã phải bật dậy với những tràng pháo tay không ngớt khi tuyên bố rằng, Mỹ sẽ không còn "rao giảng về đạo đức lối sống". Bài phát biểu của ông nhanh chóng được lan truyền trên màn hình điện thoại di động khắp Trung Đông. Về quan hệ quốc tế, các nước vùng Vịnh cho thấy, họ đã sẵn sàng dùng tiền để thắt chặt quan hệ với Mỹ. Với chính quyền của Tổng thống D.Trump, đây là cơ hội vàng "ghi điểm" giữa lúc kinh tế Mỹ đang chịu áp lực do các đợt tăng thuế và giảm tốc toàn cầu. Những tuyên bố về "hàng ngàn tỉ USD" đầu tư được dùng để minh chứng rằng chiến lược kinh tế "Nước Mỹ trên hết" của ông Trump đang mang lại kết quả cụ thể.

Bên cạnh niềm vui mang về cho nước Mỹ và các nước Trung Đông mà Tổng thống Mỹ ghé thăm, chuyến công du của D.Trump lại khiến Trung Quốc, Iran và Israel lo lắng. Trong chuyến thăm này, D.Trump không đến Jerusalem, không thăm đồng minh thân cận là Israel đã khiến tâm trạng của Thủ tướng Benjamin Netanyahu trở nên lo lắng. Cùng tâm trạng này có cả Trung Quốc và Nga. Với Trung Quốc, sau một thời gian thâm nhập khá sâu vào khu vực này, sự xuất hiện của D.Trump ở Trung Đông khiến thế cuộc trở nên đảo chiều và chiến lược “Vành đai, con đường” của Trung Quốc trở nên “gian nan vất vả” hơn. Giới phân tích quốc tế cho rằng, việc gắn kết chặt chẽ giữa Mỹ với Arab Saudi, Qatar, UEA và dỡ bỏ một phần lệnh cấm vận với Syria sẽ khiến cục diện khu vực thay đổi sâu sắc. Bởi tại Syria, Trung Quốc và Nga đang giữ vị thế dẫn đầu trong công cuộc tái thiết nước này, trong khi các lệnh trừng phạt của Mỹ trước đây vô hình trung đã ngăn cản Mỹ và dọn đường cho họ. Đánh giá về sự kiện này, quan chức Mỹ giấu tên nói với hãng tin Reuters: “Việc đưa Syria vào bàn đàm phán và thiết lập lại quan hệ là nhằm mục tiêu chiến lược rõ ràng: Làm suy yếu ảnh hưởng của Iran và Nga tại khu vực, đồng thời mở ra cơ hội đầu tư cho các công ty Mỹ trong quá trình tái thiết Syria”.

Có thể nói, chuyến công du Trung Đông đã mang lại chiến thắng kép của Tổng thống D.Trump về cả đối nội và đối ngoại. Về đối nội, đó là những chiến thắng vang dội trên hành trình “đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại” mà ông Trump từng cam kết thực hiện trong thời gian vận động tranh cử. Về đối ngoại, Nhà Trắng dường như đã chuyển thông điệp rõ ràng với thế giới rằng, Trung Đông, vùng Vịnh vẫn là một khu vực địa chiến lược quan trọng trong bàn cờ đối ngoại của Washington. Bài phát biểu tại Riyadh thể hiện những tham vọng ngoại giao rộng lớn hơn. Ông bày tỏ "niềm mong muốn mãnh liệt" rằng Arab Saudi sẽ nối gót 2 nước láng giềng là UAE và Bahrain trong việc công nhận Nhà nước Israel. Bên cạnh đó, ông cũng bày tỏ mong muốn đạt được thỏa thuận với Iran về chương trình hạt nhân của nước này và nhấn mạnh rằng ông "chưa bao giờ tin vào chuyện có kẻ thù vĩnh viễn".

Thành công trong chuyến công du Trung Đông của Tổng thống Mỹ được giới bình luận đánh giá là ông trở thành ngôi sao trong các lễ đón tiếp, tiệc chiêu đãi sang trọng cùng những hợp đồng kinh tế trị giá nghìn tỷ USD. Nỗ lực của Tổng thống Trump trong đảo chiều cục diện là đáng kể, nhưng còn đó là những vấn đề còn đang dang dở trong những tháng đầu trong nhiệm kỳ thứ 2 của ông. Mong muốn tái hiện diện và định hình lại luật chơi cũng như cấu trúc quyền lực ở khu vực Trung Đông không chỉ phụ thuộc vào nỗ lực của Mỹ mà đáng kể hơn là các nhân tố Nga, Trung Quốc và bước đi cụ thể của các nước này trên bàn cờ địa chiến lược.

Đình Thiện - Ngọc Lan

Tài liệu tham khảo