Đã kéo dài sang năm thứ tư, cuộc xung đột Nga - Ukraine vẫn chưa tìm ra hồi kết. Đây không chỉ là một cuộc chiến tranh cục bộ mà đã trở thành một điểm nóng địa chính trị toàn cầu, thu hút sự can dự của nhiều cường quốc. Chính sách của Mỹ, đặc biệt dưới thời Tổng thống Donald Trump, đóng vai trò then chốt gây đột biến trong quan hệ quốc tế và định hình cục diện thế giới hiện nay. Bài viết sẽ phân tích những thay đổi quan trọng trong quan hệ Mỹ - Ukraine dưới chính quyền D.Trump hiện nay và tác động của chúng đến cục diện xung đột Nga - Ukraine.

Phái đoàn đàm phán của Nga và Mỹ gặp nhau tại Ả rập Xê út (Ảnh: Getty).

1. Sự kiện 28.2 - Cơn địa chấn rung chuyển cục diện chính trị

Trước ngày 20.01.2025 (thời điểm D.Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ 2025-2028), dưới thời Tổng thống Joe Biden, Ukraine nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ Mỹ, thể hiện qua hàng trăm tỷ đô la viện trợ quân sự và tài chính. Tuy nhiên, cuộc gặp giữa Tổng thống D.Trump và Tổng thống Volodymyr Zelensky vào ngày cuối cùng của tháng 2 (28.02.2025) đã tạo ra một bước ngoặt lớn. Những tuyên bố gây tranh cãi của Tổng thống D.Trump về khả năng cắt giảm viện trợ quân sự đã làm dấy lên lo ngại về cam kết của Mỹ đối với Ukraine. Cuộc khẩu chiến căng thẳng giữa D.Trump và V.Zelensky không chỉ làm suy yếu niềm tin giữa hai nước mà còn tạo hiệu ứng mạnh gây đột biến cục diện chiến trường ở Ukraine. Ngay sau sự kiện này, những dấu hiệu rạn nứt trong liên minh phương Tây trở nên rõ ràng, khiến cục diện Nga - Ukraine biến đổi và đặt Ukraine vào tình thế khó khăn.

 2. Mỹ tháo lui và cắt viện trợ, Nga trỗi dậy mạnh mẽ, mâu thuẫn nội bộ Phương Tây gia tăng - Ukraine đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức

Xung đột Nga - Ukraine từ ngày 24.02.2022 luôn là tâm điểm căng thẳng trên trường quốc tế trong suốt hơn 3 năm qua với Mỹ đóng vai trò hậu thuẫn quan trọng cho Ukraine. Dưới thời chính quyền Biden, Ukraine nhận được sự hỗ trợ lớn về tài chính và vũ khí, với tổng số viện trợ quân sự lên tới hơn 113 tỷ USD (theo D.Trump, con số này lên tới 350 tỷ USD). Tuy nhiên, khi D.Trump trở lại Nhà Trắng, cục diện chiến trường có sự thay đổi đáng kể. Tổng thống Mỹ liên tục tuyên bố xem xét lại chính sách viện trợ Ukraine, đặt Kiev vào thế bị động và khiến Moscow có cơ hội gia tăng sức ép.

Theo báo cáo của Tổng thanh tra Lầu Năm Góc (DoD Inspector General) công bố hôm 14/11/2024, Ukraine đã nhận hơn 2.000 xe bọc thép, 300 hệ thống pháo, 100 hệ thống phòng không từ Mỹ, và việc mất đi nguồn hỗ trợ này có thể khiến Ukraine rơi vào thế yếu trên chiến trường. Việc thiếu hụt vũ khí, tài chính có thể khiến Ukraine phải tìm kiếm sự hỗ trợ từ châu Âu, nhưng các nước EU cũng không đủ sức bù đắp khoảng trống Mỹ để lại. Cùng với đó, việc thiếu hụt sự hậu thuẫn từ phía Mỹ có thể khiến tinh thần binh sĩ Ukraine suy giảm và làm giảm khả năng phản công trước quân đội Nga.

Trước đó, D.Trump từng nhiều lần đề cập đến khả năng cắt giảm hoặc dừng hoàn toàn viện trợ cho Ukraine, với lập luận rằng Mỹ không nên tiếp tục chi hàng trăm tỷ USD cho một cuộc chiến xa vời. Đồng thời Ông không quên tố cáo chính quyền của những người tiền nhiệm đưa nước Mỹ tham gia vào nhiều cuộc chiến tranh mà chưa từng một lần giành chiến thắng. Ông từng tuyên bố: "Nếu tôi làm Tổng thống, trong vòng 24 giờ, tôi sẽ chấm dứt cuộc chiến này. Không có chuyện tiếp tục đổ tiền vào Ukraine mãi mãi". Tổng thống D.Trump cũng công khai chỉ trích việc viện trợ, cho rằng châu Âu phải gánh vác nhiều hơn. "Tại sao chúng ta lại phải trả nhiều tiền hơn Đức, Pháp hay bất kỳ quốc gia nào khác ở châu Âu? Họ phải chi trả phần của họ", Ông nói. Những tuyên bố làm dấy lên lo ngại rằng, Mỹ có thể cắt giảm mạnh viện trợ quân sự, đặt Ukraine vào tình thế nguy hiểm. Trên thực tế, ngày 03.3.2025, quan chức Nhà Trắng cho biết, Tổng thống Donald Trump đã ra lệnh tạm dừng viện trợ quân sự cho Ukraine cho đến khi các nhà lãnh đạo Ukraine thể hiện cam kết thiện chí đối với hòa bình.

Trong bối cảnh Ukraine gặp nhiều khó khăn, Nga không bỏ lỡ cơ hội để củng cố lợi thế. Điện Kremlin đã huy động hơn 500.000 binh sĩ cho “chiến dịch quân sự đặc biệt” và liên tục gia tăng áp lực tại các mặt trận quan trọng như Bakhmut, Avdiivka. Các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng của Ukraine, đặc biệt là lưới điện và kho vũ khí, đã gia tăng đáng kể. Nga đã tận dụng sự chia rẽ trong nội bộ phương Tây để thúc đẩy các thỏa thuận với một số nước châu Âu, đặc biệt là Hungary và Slovakia. Theo Reuters, Hungary đã nhiều lần phản đối các lệnh trừng phạt của EU đối với Nga và tìm cách duy trì quan hệ kinh tế với Moscow. Tương tự, Slovakia dưới thời Thủ tướng Robert Fico cũng tỏ thái độ hoài nghi về sự hỗ trợ vô điều kiện cho Ukraine.

Đồng thời, Moscow cũng tìm kiếm sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các quốc gia thân Nga trong việc cung cấp vũ khí. Theo báo cáo từ Bộ Quốc phòng Ukraine, nước ngoài đã cung cấp hàng trăm drone Shahed-136 cho Nga, giúp Moscow thực hiện các cuộc tấn công chiến thuật vào hạ tầng của Ukraine. Bên cạnh cung cấp vũ khí, nhiều quốc gia cũng bị phương Tây cáo buộc hỗ trợ Nga thông qua việc cung cấp linh kiện điện tử và công nghệ kép phục vụ sản xuất vũ khí.

Ngoài ra, Nga cũng có thể tận dụng tình hình để gia tăng áp lực ngoại giao, buộc Ukraine phải chấp nhận một thỏa thuận hòa bình bất lợi. Việc Trump thay đổi chính sách với Ukraine không chỉ ảnh hưởng đến Kiev mà còn gây chia rẽ trong nội bộ phương Tây, khiến mâu thuẫn leo thang, đẩy Ukraine vào thế khó. Các nước EU như Đức, Pháp có thể không đồng tình với Trump, nhưng họ cũng không sẵn sàng gánh vác trách nhiệm tài trợ cho Ukraine một cách lâu dài. Trong năm 2023, EU đã cam kết viện trợ 50 tỷ EUR (tương đương khoảng 54 tỷ USD) cho Ukraine, nhưng con số này vẫn thấp hơn rất nhiều so với sự hỗ trợ của Mỹ. Nếu việc hỗ trợ Ukraine không đạt được sự thống nhất, nước này có thể rơi vào thế cô lập và mất dần khả năng chống trả.

Trước đó, Mỹ và Ukraine từng có những thỏa thuận quan trọng về khai thác khoáng sản, đặc biệt là lithium và đất hiếm, nhằm hỗ trợ nền công nghiệp công nghệ cao của phương Tây. Theo thống kê, Ukraine sở hữu khoảng 500.000 tấn lithium, nằm chủ yếu ở vùng Donetsk và Zaporizhzhia, đây là một trong những trữ lượng lớn nhất châu Âu. Ngoài ra, nước này còn có khoảng 7% trữ lượng titan toàn cầu, cùng với niken, mangan và đất hiếm, đây đều là những tài nguyên chiến lược. Nếu D.Trump rút lui khỏi thỏa thuận, Ukraine sẽ mất đi nguồn đầu tư quan trọng từ các tập đoàn Mỹ như Tesla, General Motors, khiến ngành khai thác bị đình trệ. Trong năm 2022, Ukraine đã ký kết các thỏa thuận trị giá 2 tỷ USD với EU để khai thác và xuất khẩu đất hiếm, nhưng nếu mất đi nhân tố Mỹ, Ukraine có thể gặp khó khăn trong việc mở rộng sản xuất. Đồng thời, Nga có thể tận dụng lợi thế này để kiểm soát các vùng giàu tài nguyên ở Ukraine. Theo Phòng Thương mại Mỹ, ước tính, hơn 63% trữ lượng khoáng sản của Ukraine nằm ở các khu vực do Nga kiểm soát hoặc đang tranh chấp, điều này đặt Ukraine vào thế bất lợi nếu không có sự hỗ trợ từ phương Tây. Trước miếng mồi béo bở, châu Âu và nhiều nước lớn khác cũng nhập cuộc và bắt đầu tăng cường đầu tư vào nguồn khoáng sản Ukraine nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung từ Nga. Với trữ lượng lớn nhất thế giới (khoảng 44 triệu tấn), Trung Quốc hiện kiểm soát 70% chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu, và nếu họ mở rộng đầu tư vào Ukraine, điều này có thể làm thay đổi cán cân quyền lực trong ngành công nghiệp khoáng sản.

3. Tiếp tục xung đột hay hòa đàm - kịch bản nào cho cục diện chiến trường Nga - Ukraine?

Tương lai của cuộc chiến Nga - Ukraine phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó chính sách của D.Trump có thể là biến số quan trọng nhất. Dưới thời Tổng thống D.Trump, các quyết sách đối ngoại của Mỹ sẽ chịu ảnh hưởng bởi ba yếu tố chính:

Một là, chính sách "Nước Mỹ trên hết": D.Trump có thể ưu tiên lợi ích của Mỹ và giảm viện trợ cho Ukraine nếu cho rằng cuộc chiến không mang lại lợi ích trực tiếp. Điều này sẽ buộc Ukraine phải tìm kiếm nguồn hỗ trợ khác hoặc điều chỉnh chiến lược quân sự.

Hai là, mối quan hệ với Nga: D.Trump từng duy trì quan hệ khá tốt với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Điều này có thể khiến Moscow có thêm lợi thế trên bàn đàm phán và mở rộng ảnh hưởng tại khu vực. Mối quan hệ này cũng là nhân tố quyết định đến tiến trình hòa đàm trong giải quyết xung đột.

Ba là, tính khó đoán trong cách hành xử của Tổng thống D.Trump: Tổng thống D.Trump vốn nổi tiếng với những quyết định bất ngờ, có thể gây biến động mạnh trên chính trường cũng như trong quan hệ giữa các nước phương Tây. Từ những yếu tố trên, có thể dự báo một số kịch bản:

Nếu Mỹ thực sự cắt giảm hoặc ngừng viện trợ, Ukraine có thể phải điều chỉnh chiến lược, tập trung vào phòng thủ hoặc tìm cách đàm phán với Nga để tránh bị kiệt quệ và rơi vào thế “kẹt”. Đồng thời, có thể khiến Ukraine phải tìm kiếm sự hỗ trợ từ các quốc gia khác thuộc Liên minh châu Âu hoặc từ các tổ chức quốc tế.

Nếu Nga tiếp tục đẩy mạnh tấn công, Ukraine sẽ gặp khó khăn trong việc giữ vững lãnh thổ, đặc biệt là các vùng chiến lược như Donetsk, Luhansk và một phần khu vực Kursh thuộc lãnh thổ Liên bang Nga mà họ đang chiếm giữ. Theo Viện nghiên cứu chiến tranh, một đơn vị theo dõi xung đột có trụ sở tại Mỹ, hiện Nga đang kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine, bao gồm toàn bộ bán đảo Crimea, hơn 80% vùng Donbass (Donetsk và Luhansk), 70% diện tích các tỉnh Zaporizhzhia và Kherson, và 4% tỉnh Kharkov. Mối quan hệ giữa Trump và Putin sẽ là nhân tố làm thay đổi cán cân quyền lực, tạo điều kiện cho Moscow củng cố vị thế và gia tăng ảnh hưởng trong khu vực.

Nếu phương Tây không thống nhất, chia rẽ về viện trợ, Ukraine có nguy cơ bị cô lập, trong khi Nga sẽ có cơ hội gia tăng sức ảnh hưởng tại châu Âu.

Bản đồ chiến sự Nga - Ukraine tại vùng Donetsk ngày 10/2 với tâm điểm Pokrovsk. Trong đó, Moscow kiểm soát khu vực màu hồng, những vòng tròn thể hiện các mặt trận, kích thước càng lớn càng nóng bỏng. Các khu vực màu vàng là nơi họ mới giành được (Ảnh: ISW).

Ukraine đứng trước ngã rẽ sống còn dưới thời D.Trump. Không còn được đảm bảo sự hỗ trợ tuyệt đối từ Mỹ, điều này tạo ra một cục diện đầy biến động, nơi Nga có nhiều cơ hội để đạt được các mục tiêu chiến lược của mình.

So sánh nhân lực và năng lực không quân giữa Nga và Ukraine (2025)

Bảng 1: Dữ liệu được tác giả dịch và tổng hợp lại từ bản tiếng Anh.

So sánh ước tính năng lực quân sự Nga - Ukraine năm 2025

(Nguồn: Statista Research Department, 24.2.2025/ https://www.statista.com/statistics/1296573/russia-ukraine-military-comparison/).

Bảng so sánh cho thấy sự chênh lệch đáng kể về quân số, trang thiết bị, và ngân sách quốc phòng giữa Nga và Ukraine. Sự khác biệt này càng trở nên đáng lo ngại đối với Ukraine trong bối cảnh nguồn viện trợ từ Mỹ có thể bị cắt giảm. Để đối phó với những thách thức do sự thay đổi trong chính sách của Mỹ gây ra, Ukraine và các nước châu Âu sẽ có những phản ứng và hành động cụ thể. Ukraine sẽ tìm kiếm sự ủng hộ và tăng cường quan hệ với các nước châu Âu, tìm kiếm sự giúp đỡ từ các tổ chức quốc tế, đồng thời cải cách kinh tế và chính trị để tăng cường sức mạnh nội tại. Các nước châu Âu sẽ tăng cường chi tiêu quốc phòng, thúc đẩy sự đoàn kết trong nội bộ EU, đồng thời tìm kiếm các giải pháp ngoại giao để giảm căng thẳng với Nga. Mỹ cũng có thể có những động thái xem xét lại chính sách đối với Ukraine, đảm bảo rằng bất kỳ sự thay đổi nào cũng không gây ra những hậu quả tiêu cực cho an ninh châu Âu và trật tự thế giới.

Cuộc xung đột Nga - Ukraine không chỉ là một cuộc chiến tranh khu vực mà còn là một phần của cuộc cạnh tranh quyền lực lớn hơn giữa các cường quốc trên thế giới. Chính sách của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump có thể làm thay đổi cán cân quyền lực và tạo ra những hệ lụy khó lường. Nếu Mỹ giảm sự can dự vào châu Âu, những quốc gia được cho là đối trọng với Mỹ có thể tận dụng cơ hội này để mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chính trị của mình. Nga cũng có thể tìm cách củng cố vị thế của mình như một đối trọng với Mỹ, đồng thời tăng cường quan hệ với các quốc gia đồng minh khác. Trong bối cảnh này, trật tự thế giới dựa trên luật lệ có thể bị suy yếu, khi các cường quốc ngày càng hành động đơn phương và coi thường các quy tắc quốc tế. Điều này có thể dẫn đến một thế giới đa cực, nơi các cuộc xung đột và cạnh tranh diễn ra thường xuyên hơn, gây ra những bất ổn lớn cho cục diện toàn cầu.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. U.S. Department of Defense, 01.2025, https://www.defense.gov/Spotlights/Support-for-Ukraine/Timeline/

2. Olga Chyzh, 02.2025, Trump said Zelenskyy ‘does not have the cards’. But how well is he playing his own hand? | The Guardian

3. ANTV, 2.2025, https://antv.gov.vn/the-gioi-7/my-tuyen-bo-ngung-vien-tro-quan-su-cho-kiev-265E3B97D.html

 Nguyễn Đình Thiện - Phạm Thị Bích Ngọc