Với tư duy “Nước Mỹ trên hết”, tháng 1/2025, Tổng thống D.Trump đã đề xuất một thỏa thuận hợp tác khai thác khoáng sản trị giá 500 tỷ USD nhằm đổi viện trợ lấy tài nguyên của Ukraine. Tuy nhiên, Kyiv bác bỏ vì đề xuất không bao gồm các đảm bảo an ninh cho Ukraine. Sau nhiều bất đồng, Kyiv cuối cùng nhất trí thỏa thuận khung với Washington. Ngày 28/2/2025, Zelensky đến Nhà Trắng với dự định ký kết thỏa thuận, song cuộc đàm phán đã nhanh chóng đổ vỡ. Tổng thống Donald Trump đã chỉ trích gay gắt Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vì "thiếu tôn trọng đối với nước Mỹ" tại Phòng Bầu dục, sau đó hủy bỏ việc ký kết thỏa thuận khoáng sản mà Trump nói sẽ đưa Ukraine đến gần hơn với việc chấm dứt chiến tranh với Nga. Ukraine và Tổng thống Zelensky rơi vào tình cảnh nguy khốn, bế tắc.

1. Lời hứa của Tổng thống D.Trump và tư duy kinh tế của tỷ phú Mỹ

Tổng thống Trump thường xuyên nói rằng chiến tranh sẽ không bao giờ bắt đầu nếu ông là Tổng thống, thay vì Joe Biden. Trong quá trình vận động tranh cử, ông Trump tuyên bố sẽ chấm dứt chiến tranh giữa Nga và Ukraine trước khi nhậm chức. Nhưng sau khi đắc cử, ông Trump cho rằng việc đạt được hòa bình giữa Nga và Ukraine có thể khó khăn hơn việc tạo dựng hòa bình ở Trung Đông. D.Trump đã nói chuyện với Putin hồi đầu tháng 2/2025 và cho biết nhà lãnh đạo Nga muốn chấm dứt chiến tranh, ông tin tưởng Nga sẽ đàm phán một cách thiện chí, khi các quan chức hàng đầu của chính quyền Trump đã gặp các nhà đàm phán Nga ở Ả Rập Saudi mà không có đại diện Ukraine. Ông cũng tin rằng, Putin sẽ tuân thủ bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào đạt được, D.Trump nói: “Tôi không tin ông ấy sẽ vi phạm lời hứa của mình”[1].

Với tư duy của một tỷ phú cùng với đặt lợi ích của nước Mỹ lên trên hết, D.Trump đã nhìn thấy kho tiền vô tận mà nguồn tài nguyên phong phú của Ukraine co thể mang lại, nhất là nguồn tài nguyên đất hiếm. Chính vì vậy, ông đã cáo buộc chính quyền của người tiền nhiệm đã cung cấp 350 tỷ USD, gấp 3 lần mà EU tài trợ cho Ukraine. Và vì vậy, Ukraine phải trả lại cho nước Mỹ bằng nguồn tài nguyên. Trước đó, D.Trump đã đề cập rằng Hoa Kỳ đã đạt được thỏa thuận với Zelensky về một khuôn khổ rộng rãi để chia sẻ tài nguyên khoáng sản của Ukraine và nhà lãnh đạo Ukraine đến Nhà Trắng vì “muốn ký thoả thuận”. Kyiv hy vọng việc ký kết thỏa thuận sẽ đảm bảo dòng hỗ trợ an ninh được tiếp tục mà Ukraine cần. Ông Trump cho biết, thỏa thuận này sẽ giúp trả lại tiền cho những người nộp thuế Mỹ đã hỗ trợ Ukraine trong ba năm qua.

Cuộc gặp giữa Donald Trump và Volodymyr Zelensky đã đi chệch hướng ngay trước ống kính truyền hình khi Tổng thống Mỹ có những bất đồng gay gắt với người đồng cấp Ukraine sau đó đột ngột hủy bỏ một thỏa thuận khoáng sản mà ông cho rằng sẽ là bước đầu tiên hướng tới lệnh ngừng bắn với Nga. Căng thẳng thực tế đã xuất hiện từ trước khi cuộc gặp bắt đầu. Chính quyền Tổng thống Trump đã gửi cho Ukraine một đề xuất hợp tác phát triển khoáng sản, nhưng không bao gồm cam kết đảm bảo an ninh cho Kyiv.

2. Căn nguyên cuộc tranh cãi và “nỗi niềm” của Tổng thống Zelensky

Trong chuyến thăm với Trump, Zelensky dự kiếnsẽ ký thỏa thuận cho phép Mỹ tiếp cận nhiều hơn với khoáng sản đất hiếm của Ukraine và tổ chức một cuộc họp báo chung, nhưng kế hoạch đó đã bị hủy bỏ sau cuộc tranh cãi nảy lửa giữa các nhà lãnh đạo Mỹ trước giới truyền thông. Nhà Trắng cho biết phái đoàn Ukraine đã được yêu cầu rời đi ngay sau cuộc tranh cãi.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump trong cuộc gặp tại Nhà Trắng hôm 28/2 (Ảnh: Reuters).

Trong nửa giờ đầu tiên của cuộc gặp, Trump và Zelensky nói chuyện một cách lịch sự, thậm chí còn tỏ thái độ trân trọng với sự ngưỡng mộ về nhau. Tuy nhiên, khi nhà lãnh đạo Ukraine đưa ra cảnh báo về việc tin tưởng vào bất kỳ lời hứa nào từ Putin để chấm dứt giao tranh, J.D.Vance - Phó Tổng thống Mỹ đã đưa ra lời khiển trách mạnh mẽ Zelensky vì đã công khai bày tỏ những bất đồng với Trump.  Phó tướng J.D.Vance - nhắc nhở Zelensky, “Thưa Tổng thống, với sự tôn trọng, tôi nghĩ thật thiếu tôn trọng khi ông đến Phòng Bầu dục để cố gắng kiện tụng vấn đề này trước giới truyền thông Mỹ”. Zelensky cố gắng phản đối, khiến Trump phải lên tiếng nói: "Ông đang đánh bạc với mạng sống của hàng triệu người".

Điều đó ngay lập tức thay đổi chủ đề của cuộc trò chuyện khi Zelensky trở nên phòng thủ và Trump cùng Phó Tổng thống của ông coi Zelensky là kẻ vô ơn và đưa ra những cảnh báo rõ ràng về sự hỗ trợ của Mỹ trong tương lai. “Việc kinh doanh như thế này sẽ là một điều rất khó khăn”, ông Trump nói với Zelensky khi hai nhà lãnh đạo nói chuyện với nhau về sự hỗ trợ quốc tế trong quá khứ dành cho Ukraine.

Mười phút cuối cùng của cuộc họp kéo dài gần 45 phút đã trở thành cuộc đấu khẩu căng thẳng giữa Trump, Phó Tổng thống J.D.Vance và Zelensky. Tổng thống D.Trump đã thể hiện thái độ quan điểm cứng rắn của mình về vấn đề Ukraina một cách công khai. Trump nói với Zelensky: “Bạn đang đánh bạc với Thế chiến thứ ba và những gì bạn đang làm là rất thiếu tôn trọng đất nước, đất nước này đã ủng hộ bạn nhiều hơn những gì nhiều người nói rằng họ nên làm như vậy”.

Có thể thấy mục tiêu chính của Tổng thống Zelensky khi tham gia cuộc họp là gây sức ép với Trump không từ bỏ đất nước của mình và cảnh báo không nên tiến quá gần đến Tổng thống Nga Vladimir Putin. Có thời điểm, Zelensky cho rằng Putin đã vi phạm “chữ ký của chính mình” 25 lần về lệnh ngừng bắn và các thỏa thuận khác và không thể tin cậy được. Trump trả lời rằng Putin không phá vỡ các thỏa thuận với ông và chủ yếu né tránh các câu hỏi về việc đưa ra đảm bảo an ninh cho Ukraine, nói rằng ông nghĩ rằng thỏa thuận khoáng sản - hiện đang bị trì hoãn - sẽ chấm dứt cuộc chiến một cách hiệu quả.

Ở một thời điểm khác, Trump tuyên bố mình "ở giữa" và không đứng về phía Ukraine hay Nga trong cuộc xung đột. Ông tiếp tục coi hành vi cố gia nhập NATO là căng nguyên dẫn đến chiến tranh và “sự căm ghét” của Zelensky đối với Putin là rào cản dẫn đến hòa bình. “Bạn có thể thấy sự căm ghét mà ông ấy dành cho Putin”, Trump nói và “Thật khó để tôi có thể thỏa thuận với sự căm ghét đó”.

Cuộc thảo luận gay gắt, đặc biệt gây ngạc nhiên vì nó diễn ra một ngày sau khi Trump đưa ra nhận định hòa giải hơn đối với Ukraine, gọi sự ủng hộ của Mỹ dành cho đất nước chống lại cuộc xâm lược của Nga là "một điều rất đáng làm" và phủ nhận bất kỳ ký ức nào rằng ông đã gọi nhà lãnh đạo Ukraine là "nhà độc tài". Theo giới bình luận, chính quyền Trump không hài lòng với Zelensky và nhận thấy có "sự thù địch" với ông cũng như ngôn ngữ cơ thể của ông trong Phòng Bầu dục. Trump cũng phản đối việc nhà lãnh đạo Ukraine nêu vấn đề đảm bảo an ninh khi Trump nói rõ rằng ông muốn tập trung vào thỏa thuận khoáng sản, Trump cũng gợi ý rằng Zelensky không nên yêu cầu nhượng bộ. Trump sau đó nói với các phóng viên, rằng ông muốn có một "lệnh ngừng bắn ngay lập tức" giữa Nga và Ukraine nhưng bày tỏ nghi ngờ rằng Zelensky chưa sẵn sàng hòa bình. Sau cuộc gặp, Trump đăng trên trang mạng xã hội của mình rằng ông đã “xác định” rằng Zelensky “chưa sẵn sàng cho Hòa bình”. Trump viết: “Ông ấy đã không tôn trọng Hợp chủng quốc Hoa Kỳ trong Phòng Bầu dục được yêu quý của nước này. Ông ấy có thể quay lại khi sẵn sàng cho Hòa bình”.

3. Thế kẹt và tương lai bất định cho Ukraine và Tổng thống Zelensky

Tương lai viện trợ của Mỹ dành cho Ukraine và mối quan hệ giữa 2 chính quyền được giới phân tích quốc tế cho rằng sẽ trở nên bất định sau cuộc hội đàm gay gắt giữa Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Volodymyr Zelensky. Bản thân Tổng thống Zelensky sau cuộc tranh luận nảy lửa với ông Trump cũng thừa nhận Ukraine khó ngăn được lực lượng Nga nếu không có sự hỗ trợ của Mỹ. Mặc dù vậy, ông tin vẫn có thể cứu vãn được mối quan hệ giữa Kyiv và Washington. Tổng thống Mỹ Donald Trump khẳng định sẽ chỉ nối lại đàm phán khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tuyên bố muốn hòa bình, muốn chấm dứt đổ máu.

Theo cựu Cố vấn George Beebe, Tổng thống Ukraine rất cần sự hỗ trợ của Mỹ vì để đối phó với Nga, Kyiv phải dựa vào thông tin tình báo cũng như công nghệ và vũ khí của Washington, nếu Tổng thống Trump từ bỏ các hoạt động trợ giúp này Zelensky sẽ rơi vào tình thế khó khăn, thậm chí là phải chấm dứt chức vụ Tổng thống vì "thời gian của ông ấy đã hết và đã đến lúc cần một nhà lãnh đạo mới thúc đẩy mọi việc tiến lên phía trước"[2]. Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson cho biết, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky “cần phải tỉnh táo và quay trở lại bàn đàm phán cùng với lòng biết ơn, nếu không Kyiv cần có một người khác lãnh đạo đất nước làm điều đó” để Ukraine có thể tiếp tục theo đuổi thỏa thuận hòa bình do Washington làm trung gian.

Sau khi rời Nhà Trắng tới Florida hôm 28/2, Tổng thống Donald Trump cho biết ông muốn Ukraine ngừng bắn ngay lập tức, đồng thời cho biết Tổng thống Volodymyr Zelensky sẽ không thể giành chiến thắng nếu ông "chiến đấu hết mình" mà không có Mỹ. "Nếu bạn muốn chấm dứt chiến tranh, bạn phải ký một thỏa thuận. Điều đó sẽ mất một khoảng thời gian. Cần có thời gian. Tôi muốn nó kết thúc ngay lập tức. Và tôi nghĩ nếu có lệnh ngừng bắn, một lệnh ngừng bắn thực sự, điều đó sẽ chấm dứt chiến tranh. Nhưng ông ấy không muốn làm điều đó? Không sao cả. Hãy thực hiện một thỏa thuận tốt hơn. Tôi muốn ngừng bắn ngay bây giờ"[3], ông Trump nhấn mạnh.

Mối quan hệ Mỹ-Ukraine có thể đã tan vỡ, nhưng Tổng thống Zelensky dường như vẫn đang hy vọng rằng nó có thể được hàn gắn. Trong loạt bài đăng trên mạng xã hội khi hạ cánh xuống London thăm Vương quốc Anh, ông nói Ukraine "sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản" nhưng nói rằng đó là "bước đầu tiên hướng tới đảm bảo an ninh". Ông nói: “Một lệnh ngừng bắn mà không đảm bảo an ninh là nguy hiểm cho Ukraine”. Donald Trump đã nói rằng Zelensky có thể "trở lại khi ông ấy sẵn sàng cho hòa bình". Vấn đề là hai nhà lãnh đạo có sự khác biệt lớn về cách đạt được điều đó.

Có thể thấy rằng, tình thế diễn ra đã gây bất lợi cho Ukraine và Ukraine chuẩn bị phải đối mặt với khả năng Mỹ ngừng hỗ trợ và tìm cách củng cố liên minh chặt chẽ hơn với châu Âu để chống lại Nga. Phương án giải quyết đầu tiên, ít nhất đối với Zelensky, đó là chuyến bay xuyên Đại Tây Dương từ Washington đến London để họp khẩn cấp với Thủ tướng Vương quốc Anh Sir Keir Starmer. Khi đặt chân xuống đất Anh, Tổng thống Ukraine đã đăng tải một loạt bài đăng trên mạng xã hội, viết rằng ông "rất biết ơn Hoa Kỳ vì tất cả sự hỗ trợ" nhưng muốn Mỹ "đứng vững hơn về phía chúng tôi". Thủ tướng Anh Starmer nói thêm rằng Vương quốc Anh cam kết giúp Ukraine đạt được "nền hòa bình lâu dài... dựa trên chủ quyền và an ninh"[4]. Có lẽ Anh đang duy trì sự ủng hộ vững chắc đối với Ukraine và đang làm tất cả những gì có thể để tìm ra con đường hướng tới một nền hòa bình lâu dài dựa trên chủ quyền và an ninh cho Ukraine.

Để xoa dịu tình hình và một phần thể hiện trách nhiệm đối với Tổng thống Zelensky, các nhà lãnh đạo châu Âu cũng đã nhanh chóng củng cố sự ủng hộ của họ đối với Ukraine sau cuộc họp đầy tranh cãi. Thủ tướng Ý Giorgia Meloni đề xuất “một hội nghị thượng đỉnh ngay lập tức” giữa Mỹ và các đồng minh châu Âu “để nói chuyện thẳng thắn về cách chúng tôi dự định đối mặt với những thách thức lớn ngày nay, bắt đầu từ Ukraine”.

Ngày 2/3, cuộc họp Thượng đỉnh khẩn cấp ở London của các nước châu Âu cùng với Canada đã đi tới quyết định: Cần phải ngay lập tức tăng cường sức mạnh để ứng phó với vấn đề bảo đảm an ninh và bảo vệ một thỏa thuận hòa bình công bằng cho Ukraine. Châu Âu đều tỏ rõ quyết tâm bảo vệ Ukraine, nhưng họ vẫn luôn lo ngại không nhận được sự ủng hộ của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump, mối quan hệ Mỹ-Ukraine-Châu Âu, củng cố vị thế của Ukraine hiện nay và sự cần thiết phải có một thỏa thuận hòa bình mạnh mẽ, lâu dài. Nếu Mỹ quyết định ngừng viện trợ quân sự cho Ukraine thì sự trợ giúp của châu Âu sẽ cần phải lấp đầy khoảng trống. Thực tế này, kết hợp với tuyên bố "đã đến lúc châu Âu phải tự chịu trách nhiệm về an ninh của chính mình" và đe dọa cắt đứt hoàn toàn mọi hỗ trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine khiến kịch bản thất bại càng có nguy cơ xảy ra cao. 

Phản ứng của Nga trước sự đổ vỡ bất thường trong mối quan hệ Mỹ-Ukraine là gì? Điện Kremlin đã ngầm coi những gì xảy ra trong Phòng Bầu dục giữa Trump, Vance và Zelensky như một món quà. Các đài truyền hình Nga đã chiếu toàn bộ cuộc trao đổi sôi nổi này, trong đó có người mô tả nó như một "vụ đắm tàu ngoại giao"[5].

Tổng thống Vladimir Putin vẫn chưa bình luận về chuyến thăm Washington của Zelensky, tuy nhiên, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova mô tả đây là "một thất bại ngoại giao hoàn toàn của Kyiv". Zakharova nói: “Với hành vi thô lỗ quá mức trong thời gian ở Washington, Zelensky xác nhận rằng ông ta là mối đe dọa nguy hiểm nhất đối với cộng đồng thế giới với tư cách là kẻ chủ mưu vô trách nhiệm gây ra một cuộc chiến tranh lớn”[6]. "Kyiv và một số thủ đô châu Âu càng sớm nhận ra điều này thì giải pháp hòa bình cho cuộc khủng hoảng Ukraine sẽ càng đến gần hơn”.

Cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev, hiện là phó chủ tịch Hội đồng an ninh Nga, cho biết Nga sẵn sàng linh hoạt trong các cuộc đàm phán về Ukraine, nhưng chỉ phù hợp với thực tế, hãng thông tấn nhà nước RIA Novosti đưa tin. Ông Medvedev cho biết Nga sẵn sàng thảo luận về giải pháp giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine, nhưng chỉ với những "người sẵn sàng trao đổi". Những phản ứng từ Nga như tiếp thêm cho lập trường của Washington trong việc nối lại quan hệ với Moscova khi Mỹ tuyên bố không còn coi Nga là mối đe dọa về an ninh mạng. Theo đó, ngày 2/3, Bộ Quốc phòng Mỹ đã ra lệnh dừng toàn bộ các chiến dịch tấn công mạng nhằm vào Nga - một bước tiến trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Donald Trump đang thúc đẩy đàm phán để chấm dứt xung đột giữa Nga và Ukraine.

Thay cho lời kết: Màn thể hiện của Tổng thống và Phó Tổng thống Mỹ tại Phòng Bầu dục là chưa từng có, nhưng không hoàn toàn bất ngờ nếu xét đến lập trường rõ ràng của Tổng thống Trump về vấn đề hỗ trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine cũng như câu chuyện về cuộc chiến của Nga với Ukraine mà ông đang tìm cách thúc đẩy. Chính quyền của ông Trump đã cho thấy những dấu hiệu thay đổi lập trường hỗ trợ Ukraine ngay sau khi ông nhậm chức hồi cuối tháng 1 năm 2025, D.Trump từ lâu đã chỉ trích việc chính quyền tiền nhiệm Joe Biden đổ hàng chục tỷ USD viện trợ cho Ukraine.

Kể từ khi nhậm chức, chính quyền của ông Trump không cung cấp thêm viện trợ mới nào cho Ukraine, mà chỉ tiếp tục các gói viện trợ được phê chuẩn từ thời chính quyền tiền nhiệm. Trước đó, Bộ Ngoại giao Mỹ đã yêu cầu chấm dứt chương trình viện trợ 25 triệu USD của Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) cho sáng kiến hỗ trợ cơ sở hạ tầng năng lượng quan trọng của Ukraine. Động thái này sẽ khiến mạng lưới năng lượng của Ukraine dễ bị tổn thương khi nước này tiếp tục hứng chịu các cuộc tấn công của Nga. Cuộc hội đàm thất bại ngày 28/2/2025 có thể khoét sâu hơn nữa rạn nứt giữa hai nhà lãnh đạo nói riêng, giữa Washington và Kyiv nói chung, điều gì xảy ra tiếp theo vẫn chưa rõ ràng, nhưng có thể báo hiệu "điềm xấu" cho quan hệ Mỹ-Ukraine.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Giới đầu tư bối rối với khẩu chiến của ông Trump – Zelensky: https://vnexpress.net/gioi-dau-tu-boi-roi-voi-khau-chien-cua-ong-trump-zelensky-4855656.html

2. Cố vấn Mỹ tiết lộ giây phút đề nghị ông Zelensky rời Nhà Trắng: https://vnexpress.net/co-van-my-tiet-lo-giay-phut-de-nghi-ong-zelensky-roi-nha-trang-4855684.html

3. Mỹ dừng các chiến dịch tấn công mạng vào Nga: https://laodong.vn/the-gioi/my-dung-cac-chien-dich-tan-cong-mang-nham-vao-nga-1471465.ldo

Nguyễn Đình Thiện - Trần Thị Thảo