Ngày 10.4.2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố chính sách tăng thuế nhập khẩu lên đến 145% đối với hàng hóa từ Trung Quốc - bước leo thang căng thẳng thương mại lớn nhất kể từ năm 2018 (Ana Swanson, The New York Times,10.4.2025). Quyết định này làm rung chuyển thị trường tài chính toàn cầu, khiến Trung Quốc phản ứng mạnh mẽ và khơi mào làn sóng trả đũa từ các nước đối tác thương mại. Bài viết phân tích nguyên nhân, phản ứng quốc tế và hệ quả của chính sách này đến chuỗi cung ứng, lạm phát, đầu tư và cấu trúc thương mại toàn cầu.

1. Đòn thuế 145% - không chỉ là vũ khí bảo hộ kinh tế, mà còn hàm chứa mục tiêu chính trị sâu xa của Tổng thống Mỹ D.Trump đối với Trung Quốc

Sau nhiều lần áp đặt và tăng thuế, gần đây nhất, ngày 10.4.2025, chính quyền Tổng thống D.Trump công bố áp thuế nhập khẩu 145% đối với hàng hóa Trung Quốc, tăng mạnh từ mức 125% ngay một ngày trước đó (09.4.2025). Tổng thống Mỹ tuyên bố, đây là động thái nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước, buộc Trung Quốc phải thay đổi các hành vi thương mại "không công bằng" và đặc biệt là để củng cố hình ảnh "Nước Mỹ trên hết" như đã cam kết trong chiến dịch tranh cử. Để làm rõ hơn về động thái này, chính quyền Trump nhấn mạnh rằng mức thuế mới sẽ được áp dụng đối với hàng loạt các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, từ đồ điện tử tiêu dùng đến hàng may mặc và các sản phẩm công nghiệp. Mục tiêu là tạo ra một "sân chơi bình đẳng" cho các doanh nghiệp Mỹ, vốn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt, thiếu công bằng từ hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc.

Đối lập chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc, ngày 09.4.2025, D.Trump tạm hoãn áp thuế với hơn 75 quốc gia trong vòng 90 ngày để đàm phán - một bước đi chiến lược nhằm cô lập Trung Quốc và trấn an, xoa dịu các đồng minh sau đòn thuế có tính hăm dọa (Ana Swanson and Tony Romm, The New York Times, 09.4.2025).

Danh sách 10 nền kinh tế bị Mỹ áp mức thuế đối ứng cao nhất

Tổng hợp từ nguồn: https://tuoitre.vn/25-nen-kinh-te-bi-my-ap-thue-doi-ung-cao-nhat-gom-viet-nam-20250403112513179.htm

Quyết định tăng thuế này không chỉ là một động thái kinh tế mà còn mang ý nghĩa chính trị sâu sắc. Trump muốn thể hiện lập trường cứng rắn với Trung Quốc, một chủ đề quen thuộc trong các chiến dịch tranh cử của ông. Đồng thời, việc tạm hoãn thuế với các quốc gia khác cho thấy sự khôn khéo trong việc duy trì quan hệ đồng minh, trong khi vẫn gây áp lực lên đối thủ. D.Trump không chỉ nhắm đến các mục tiêu kinh tế mà còn sử dụng thuế quan như một công cụ chính trị để củng cố vị thế siêu cường của Mỹ. Chính sách thuế mà D.Trump đưa ra, theo ông, giúp cho Mỹ: (1) Bảo hộ sản xuất nội địa: thuế làm tăng giá hàng nhập, khuyến khích sản xuất và tiêu dùng hàng nội địa; (2) Giảm thâm hụt thương mại: ép các nước nhập khẩu hàng hóa Mỹ nhiều hơn; (3) Thúc đẩy vai trò siêu cường: duy trì vị thế thống trị thương mại toàn cầu; (4) Chèn ép Trung Quốc: ngăn Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng qua thương mại công nghệ và đầu tư nước ngoài.

2. Phản ứng dữ dội từ Trung Quốc và sự quan ngại của cộng đồng quốc tế

Sau đòn thuế 145% mà Mỹ đơn phương áp đặt lên hàng hóa có xuất xứ từ Trung Quốc, Bắc Kinh đã phản ứng mạnh mẽ bằng cách áp thuế 84% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ. Đây là biểu hiện rõ ràng của một cuộc đại chiến thương mại toàn diện chứ không còn đơn thuần là căng thẳng song phương. Trung Quốc không chỉ phản đối về mặt thương mại, mà còn xem đây là hành động mang tính địa chính trị, tuyên bố Mỹ đang "vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc thương mại quốc tế". Bên cạnh thuế quan, Bắc Kinh cũng cân nhắc việc hạn chế xuất khẩu đất hiếm - nguyên liệu đầu vào thiết yếu cho các ngành công nghệ cao, quốc phòng và năng lượng tái tạo của Mỹ. Theo số liệu từ Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS), Trung Quốc chiếm khoảng 60% sản lượng đất hiếm toàn cầu và kiểm soát gần 85% chuỗi tinh chế - khiến các ngành công nghệ Mỹ rơi vào thế bị động nếu nguồn cung bị cắt giảm ("Liệu Trung Quốc có thể thắng trong cuộc chiến thuế quan với Mỹ?" CNN,10/4/2025).

Trong khi đó, EU, Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc đồng loạt chỉ trích chính sách đơn phương của D.Trump và đe dọa áp dụng biện pháp trả đũa tương ứng. Các quốc gia này vốn là đồng minh lâu năm, và việc họ phải chịu hệ quả từ một chính sách không được tham vấn cho thấy sự rạn nứt trong quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương và xuyên Thái Bình Dương. Ủy viên Thương mại EU, bà Cecilia Malmström, tuyên bố: "Chúng tôi sẽ không ngồi yên khi các doanh nghiệp châu Âu bị đối xử bất công. EU đang xem xét các biện pháp đáp trả tương xứng, bao gồm cả thuế quan, kiện lên WTO, và hạn chế tiếp cận thị trường mua sắm công của EU với các công ty Mỹ" (European Commission, 09.4.2025). Cựu Thủ tướng Canada Justin Trudeau phát biểu: "Chúng tôi hoan nghênh lệnh tạm hoãn thuế từ Mỹ, nhưng đồng thời sẽ bảo vệ lợi ích quốc gia bằng tất cả công cụ sẵn có nếu bị tổn hại". Canada cũng đang xem xét tái khởi động các biện pháp trả đũa thuế từng sử dụng trong năm 2018, tập trung vào nông sản, đồ uống có cồn và linh kiện xe hơi (CBC News, 10.4.2025). Chính phủ Nhật Bản đánh giá cao quyết định tạm hoãn áp thuế, nhưng vẫn yêu cầu Washington xem xét lại toàn bộ mức thuế còn hiệu lực, đặc biệt là với ngành thép, nhôm và ô tô - những lĩnh vực Nhật Bản đầu tư mạnh vào Mỹ. Bộ trưởng Ngoại giao Nhật tuyên bố sẽ đàm phán tích cực trong 90 ngày tới để đảm bảo lợi ích doanh nghiệp Nhật không bị tổn hại (NHK World, 10.4.2025). Phát ngôn viên Bộ Kinh tế và Tài chính Hàn Quốc cũng cho biết nước này "đang đánh giá tác động dài hạn và sẵn sàng hành động để bảo vệ lợi ích của các nhà xuất khẩu chủ chốt". Hàn Quốc cũng kêu gọi Mỹ tôn trọng nguyên tắc đa phương và vai trò của WTO (Yonhap, 09.4.2025). Các nước khác như Ấn Độ và Brazil ủng hộ đối thoại nhưng cảnh báo sẽ hành động nếu xuất khẩu bị thiệt hại. Mexico sử dụng kênh NAFTA để phản ánh lo ngại và yêu cầu Mỹ minh bạch hóa quy trình xét áp thuế. Một số nước Đông Nam Á tận dụng cơ hội để mở rộng xuất khẩu vào Mỹ nhưng cũng lo ngại rủi ro gián đoạn chuỗi cung ứng khu vực (Reuters, 10.4.2025).

3. Tác động kinh tế toàn cầu, sự chao đảo diễn ra trên diện rộng

Chính sách thuế có thể khiến GDP Mỹ giảm 0,4%, Trung Quốc giảm tương đương (Felix Richter, 17.3.2025); lạm phát lõi ở Mỹ có thể tăng thêm 0,7% trong năm 2025 (Reuters); chứng khoán: S&P 500 mất điểm mạnh sau công bố thuế (-3,1%), nhưng phục hồi phần nào khi Mỹ tạm hoãn áp thuế với các nước khác (+9,5%); giá dầu: tăng mạnh do lo ngại chiến tranh thương mại làm gián đoạn nguồn cung - Brent +4,23%, WTI +4,65%. (Farouq Suleiman, Christina Anagnostopoulos and Stephen Farrell, 10.4.2025). Những con số này cho thấy tác động tiêu cực của chiến tranh thương mại đến tăng trưởng kinh tế, lạm phát và thị trường tài chính. Việc chứng khoán phục hồi sau khi Mỹ tạm hoãn áp thuế cho thấy sự nhạy cảm của thị trường đối với các động thái chính trị và thương mại.

Việc Mỹ áp thuế 145% với Trung Quốc không chỉ giới hạn trong quan hệ song phương mà còn tạo ra làn sóng chấn động trên toàn cầu. Các đòn trả đũa thuế quan chéo giữa Mỹ, Trung Quốc và các nền kinh tế lớn đã khiến thương mại toàn cầu giảm sút rõ rệt (Liz Lee, Andrea Shalal and Susan Heavey, Reuters, 10.4.2025). Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp đa quốc gia buộc phải dịch chuyển cơ sở sản xuất khỏi Trung Quốc để né thuế, dẫn đến gián đoạn chuỗi cung ứng và gia tăng chi phí hoạt động (Bloomberg, 10.4.2025). Dòng vốn FDI toàn cầu cũng có sự điều chỉnh đáng kể, chuyển hướng khỏi Mỹ và Trung Quốc sang các quốc gia Đông Nam Á, Ấn Độ và Liên minh châu Âu nhằm tránh rủi ro từ bất ổn chính sách thương mại (Financial Times).

Việt Nam cũng bị ảnh hưởng bởi chính sách thuế mới của Mỹ. Theo Viện Nghiên cứu Phát triển thành phố Hồ Chí Minh, để ứng phó, Việt Nam cần xây dựng các kịch bản tăng trưởng khác nhau để thích nghi với tình hình mới. Dù có thể hưởng lợi ngắn hạn từ việc các doanh nghiệp dịch chuyển khỏi Trung Quốc, Việt Nam cũng đối mặt với thách thức lớn về chi phí đầu vào, năng lực cạnh tranh và sức ép đàm phán thương mại trực tiếp với Mỹ.

Tác động trực tiếp: Thuế quan của Mỹ làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ, đặc biệt là các mặt hàng dệt may, da giày, điện tử và nông sản. Theo ước tính, xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ có thể giảm từ 5-10% trong năm 2025 do tác động của thuế quan.

Tác động gián tiếp: Thuế quan của Mỹ làm giảm tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, từ đó ảnh hưởng đến xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc. Do đó, việc kinh tế Trung Quốc tăng trưởng chậm lại sẽ tác động tiêu cực đến xuất khẩu của Việt Nam.

Tác động chuỗi cung ứng: Thuế quan của Mỹ có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng đến các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng này. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang nhập khẩu nguyên vật liệu từ Trung Quốc để sản xuất hàng xuất khẩu. Nếu chuỗi cung ứng bị gián đoạn, các doanh nghiệp này sẽ gặp khó khăn trong việc duy trì sản xuất và xuất khẩu.

Tuy nhiên, Việt Nam cũng có thể tận dụng cơ hội từ việc các doanh nghiệp nước ngoài chuyển dịch sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam để tránh thuế quan của Mỹ. Theo thống kê, những tháng đầu năm 2025, vốn FDI đăng ký vào Việt Nam đã tăng 15% so với năm 2024, trong đó phần lớn là vốn đầu tư từ các nước châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore. Để ứng phó với các thách thức và tận dụng các cơ hội, Việt Nam cần: (1) Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Việt Nam cần giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ và Trung Quốc bằng cách mở rộng quan hệ thương mại với các đối tác khác như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước ASEAN; (2) Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp: Việt Nam cần đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và cải thiện môi trường kinh doanh để tăng cường năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước; (3) Tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu: Việt Nam cần tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là các chuỗi cung ứng có giá trị gia tăng cao; (4) Chủ động đàm phán thương mại: Việt Nam cần chủ động đàm phán thương mại với Mỹ và các đối tác khác để bảo vệ lợi ích của mình và tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu.

Chính sách thuế của Mỹ là một thách thức lớn đối với Việt Nam, nhưng đồng thời cũng là cơ hội để Việt Nam tái cơ cấu nền kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu.

4. "Ván cờ" thuế quan đa phương và những kịch bản khó lường sau lệnh tạm hoãn 90 ngày của Tổng thống Mỹ

Ngoài Trung Quốc, chính sách thuế quan của Mỹ còn mở rộng sang nhiều quốc gia khác. Ngày 02.4.2025 và 09.4.2025, chính quyền D.Trump đã tuyên bố  áp mức thuế cao hơn đối với một loạt hàng hóa từ các nước như Ấn Độ, Mexico, Thổ Nhĩ Kỳ, và Brazil - những quốc gia bị cáo buộc thao túng tiền tệ hoặc trợ cấp công nghiệp không minh bạch. Tuy nhiên, các quốc gia này được hoãn áp thuế trong 90 ngày để đàm phán song phương.

Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina Raimondo khẳng định: "Chúng tôi không nhắm vào một quốc gia riêng lẻ, mà là nhắm đến việc tái cân bằng hệ thống thương mại toàn cầu vốn đang bất công đối với người lao động Mỹ." Trong khi đó, phát ngôn viên Nhà Trắng Karoline Leavitt nhấn mạnh: "Trung Quốc không nằm trong diện tạm hoãn thuế vì họ là trường hợp đặc biệt - một mối đe dọa chiến lược và hệ thống".

D.Trump tạm hoãn áp thuế với hơn 75 quốc gia trong vòng 90 ngày để đàm phán, nhưng không áp dụng điều này với Trung Quốc

Lệnh hoãn 90 ngày đối với hơn 75 quốc gia - ngoại trừ Trung Quốc - tạo ra một khoảng đệm chính trị và thương mại cho chính quyền D.Trump nhằm tiến hành các cuộc đàm phán song phương. Tuy nhiên, bước đi này cũng kéo theo sự bất định và hàng loạt kịch bản có thể xảy ra trong giai đoạn tới:

(1) Nếu đàm phán thất bại: Mỹ có thể áp thuế cao hơn, kéo theo làn sóng trả đũa từ các nước bị ảnh hưởng. Điều này không chỉ làm gia tăng căng thẳng chính trị mà còn gây tổn hại sâu rộng đến thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu.

(2) Nếu đạt được thỏa thuận song phương: Các quốc gia bị đe dọa áp thuế đồng ý nhượng bộ nhất định (ví dụ giảm thặng dư thương mại với Mỹ, mở cửa thị trường), qua đó tránh được mức thuế cao. Đây sẽ là thắng lợi chiến lược của chính quyền Trump trong việc cô lập Trung Quốc cũng như các quốc gia chưa “sẵn sàng” đàm phán với Mỹ một cách hiệu quả hơn.

(3) Trong trường hợp bất định: Nếu đàm phán kéo dài hoặc không đạt tiến triển, Mỹ có thể gia hạn thời gian tạm hoãn, nhưng đồng thời sự bất ổn cũng sẽ tiếp diễn. Các doanh nghiệp sẽ trì hoãn đầu tư và điều chỉnh kế hoạch sản xuất do không chắc chắn về môi trường thuế quan tương lai.

Chính sách thuế 145% của Trump đối với Trung Quốc là biểu hiện rõ nét của chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa đơn phương trong bối cảnh cường quốc kinh tế bị thách thức. Dù có thể mang lại lợi ích chính trị ngắn hạn, chính sách này làm gia tăng bất ổn kinh tế toàn cầu, đe dọa mô hình tự do thương mại và làm trầm trọng thêm các nguy cơ suy thoái. Chỉ có hợp tác và đối thoại thực chất mới có thể giúp hệ thống kinh tế toàn cầu vượt qua những cú sốc lớn trong kỷ nguyên xung đột địa kinh tế mới.

Phạm Thị Bích Ngọc - Nguyễn Thị Ngọc Lan

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. TÀI LIỆU TIẾNG ANH

1. Ana Swanson,10.4.2025 https://www.nytimes.com/2025/04/10/business/economy/china-tariffs-145-percent.html

2. Felix Richter, 17.3.2025 https://www.statista.com/chart/34135/gdp-effect-of-additional-tariffs/

3. Farouq Suleiman, Christina Anagnostopoulos and Stephen Farrell, 10.4.2025, https://www.reuters.com/world/us/donald-trump/trump-tariffs-live-china-tells-us-there-are-no-winners-trade-war-2025-04-10/

4. Liz Lee, Andrea Shalal and Susan Heavey, 10.4.2025,  https://www.reuters.com/world/trump-u-turns-tariffs-turns-trade-war-heat-china-2025-04-10/

5. Bloomberg, 10.4.2025 , https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-04-09/escalating-tariffs-war-between-us-china-risks-wiping-out-19-trillion

6. Financial Times, 09.4.2025, https://www.ft.com/foreign-direct-investment.

II. TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT

7. Ts. Nguyễn Minh Phong - TS. Dương Quốc Quân, 04.4.2025, https://nhandan.vn/thue-doi-ung-cua-my-tac-dong-va-giai-phap-thich-ung-post870140.html